Sri Lanka

ශ්‍රී ලංකා ප්‍රජාතාන්ත්‍රික සමාජවාදී ජනරජය
இலங்கை ஜனநாயக சமத்துவ குடியரசு

(Flagg Sri Lanka) (Skjaldarmerki Sri Lanka)
Tjóðarslagorð: Onki
Tjóðsangur: "Sri Lanka Matha"
Alment mál	Singalesiskt, Tamilskt
Høvuðsstaður	Colombo
Forseti	Gotabaya Rajapaksa
Forsætisráðharri	Mahinda Rajapaksa
Fullveldi	4. februar 1948 (frá Bretlandi)
Vídd  - tilsamans  - vøtn (%)	65 610 km² 4,4 %
Íbúgvar  - tilsamans 2012  - tættleiki	20 277 597 323/km²
Gjaldoyra	Srilankiskur rupi (LKR)
Tíðarøki	UTC +5,5
Økisnavn á alnetinum	.lk
Telefonkota	+94

Sri Lanka (áður Ceylon) (singalesiskt: ශ්‍රී ලංකා ප්‍රජාතාන්ත්‍රික සමාජවාදී ජනරජය, tamilskt: இலங்கை ஜனநாயக சமத்துவ குடியரசு) er eitt oyggjaland í Ásia. Høvuðsstaðurin eitur Colombo. Sri Lanka er gitið fyri sínar vøkru sandstrendur á suður- og útsynningsstrondini og fyri buddistatemplini minnisvarðarnar víða um í landinum. Seinastu árini er ferðavinnan heilt nógv minkað av borgararkrígnum, ímillum singalesar og tamilar, ið stríðast fyri at seta á stovn egið ríki norðast í oynni.

Landafrøði

Oyggin Sri Lanka er úti fyri landssynningsstrondini í India.

Sunnan fyri India er tann fruktagóða oyggin Sri Lanka. Sri Lanka er gitið fyri sínar tropisku pálmastrendur, høgu, brøttu fjøllini og fjølbroytta dýralívið, ið fær mong ferðafólk at koma hagar. Sri Lanka hevur tropiskt veðurlag, men hitin er ikki so knógvandi, tí havið mildnar so væl. Sagnir siga, at paradísgarðurin var úti á Sri Lanka.

Sri Lanka er fjallaland, hægsta fjallið er 2500 metrar høgt. Undir fjøllunum er tó allastaðni væl av láglendi. Alt láglendið er velt og væl av hálendinum eisini, men tó eru hugtakandi regnskógir í fjøllunum og pálmum og øðrum valaviði. Allur tann niðari parturin av láglendinum er vaksin við kokuspálmum, meðan tann ovari parturin og nakað niðan í brekkuna er lagdur í tvørteigar og veltur til t.d. rísakrar. Uppi í dølunum eru eldgamlar byrgingar, so teir kunnu lata vatn á rísvelturnar. Gummitræið skal hava nógv vatn, og tí veksur tað ovast í brekkunum. Tetrænum dámar væl fjallaluftina og kann vaksa í 2000 metra hædd. Stórir partar av lendinum uppi á oynni eru avvaksnir við terunnum.

Tann størsti havnarbýurin er Colombo (Kolombo), sum eisini er høvuðsstaður.

Søga

Tá ið Sri Lanka loysti frá Stóra Bretlandi í 1948, fekk Solomon West Ridgeway Dias Bandaranaike (1899–1959), ið hevði staðið á odda fyri Frælsisflokki Sri Lanka, mesta politiska valdið. Tá ið hann varð myrdur í 1959, tók kona hansara, Sirimavo Bandaranaike, við eftir hann og vann valið í 1960 . Fyrsta konufólk í heiminum, ið gjørdist forsætisráðharri, frú Bandaranaike, tók undir við sosialistiskum politikki. Hon stuðlaði sinhalesum, ið eru buddistar og í meiriluta, ímóti muslimskum og hinduistiskum tamilum, ið eru í minniluta í oynni, og royndi at gera singalesist til alment mál ístaðin fyri enskt. Hetta elvdi til, at tamilarnir gjørdu uppreistur, og frú Bandaranaike misti valdið í 1965. Hon kom aftur til valdið í 1972, setti í gildi nýggja stýrisskipan, ið lýsti landið sum tjóðveldi, og nevndi tað Sri Lanka . Sri Lanka gekk áður undir navninum Ceylon. Tá ið hon fell í 1977, varð hon skuldsett fyri mutur og koyrd úr tinginum i 1980.

Sri Lanka hevur áður verið kongsríki, men um ár 1500 komu evropear (bretar, portugalar og hollendarar) hagar og løgdu hvør sín part av oynni undir seg. Seinni tóku bretarnir alla oynna og høvdu hana, til hon fekk sjálvstýri í 1948.

Spentu viðurskiftini ímillum singalesisku myndugleikarnar og tamilar elvdu til borgarakríggj í 1983, í 2009 var friður fingin í lag. Tamilar settu seg upp ímóti, at singalesar skulu hava alt valdið og vilja hava sítt egna ríki norðast í oynni.

Politikkur

Menningarhjálp úr Føroyum

Í 2005 skrivaði Jóannes Eidesgaard, løgmaður, undir stuðulstilsøgn uppá 1,7 milliónir krónur til at byggja eitt barnaheim í Trincomalee á Sri Lanka. "Fyri fyrstu ferð verður føroysk neyðhjálp nýtt beinleiðis til at byggja eitt barnaheim. Við barnaheiminum fara pengarnir til nakað sera ítøkiligt, og eg meti hetta vera ein góðan hátt at hjálpa nøkrum av teimum mongu børnunum, ið komu illa so illa fyri av flóðalduni. Eg fegnist um at áhugabólkar hava víst so stóran áhuga fyri at hjálpa og um, at tey hava átikið sær hesa stóru uppgávuna", segði Jóannes Eidesgaard í 2005.

Síðan desember 2005, tá peningurin varð fluttur Barnabata, hava nógvir ymsir trupulleikar tarnað arbeiðinum. Eitt nú brast borgarakríggj á aftur í júst tí partinum av landinum, har ætlanin var at byggja barnaheimið, og hetta steðgaði ætlanini eina tíð.

Mannarættindi

Ein 77 ára gamal norðmaður doyði í januar 2009 í Vanni-landslutinum, har norðuri á Sri Lanka, tí tað bleiv noktað honum at fáa heilsubót og atgongd til heilivág . Nú er hetta málið gjørt til spjótoddin í einum umfatandi málið, ið er latið norska ákærumyndugleikanum. Málið er søguligt, tí hetta er fyrstu fer at eitt løgreglumál er í Noregi har ein norskur ríkisborgari er raktur av einum brotsverki móti mannaættini. Fleiri rættarmál eru áveg móti politisku leiðsluni fyri at hava staðið á odda fyri hópdrápum av tamilum undir borgarakrígnum. Hetta eru bólkar av tamilum, ið hava funnið fram dømir um dráp á sivilar tamilar undir seinasta tíðarskeiðnum av borgarakrígnum í Sri Lanka.

Búskapur

Landbúnaður

Landbúnaður er høvuðsvinna, og helvtin av fólkinum arbeiðir í landbúnaðinum . Gummi og te verða dyrkað í stórum lundum og flutt út, men mesta grøðin er kortini rís. Sri Lanka útførir t.d. gummi, rís, kryddaríir, kokusnøtir og te. Tedyrkan er stórídnaður í Sri Lanka. 30 % av útflutninginum í Sri Lanka er te. Seinastu árini hevur tevinnan fingið harða kapping úr londum, sum dyrkað bíligari, men vánaligari te. Mesta teið verða dyrkað í stórum lundum í hálendinum inni í landinum. Kaldari veðrið er, seinni veksur runnurin, og betri smakkar teið. Bara nýsprotnu bløðini verða hentað, og tey skulu virkast til te skjótast gjørligt, betri verður teið.

Sri Lanka er kent fyri aðalseinar sínar, helst teir úr Ratnapura, "aðalsteinabýnum" . Í fjøllunum við býin eru bæði rubinar, safirar, topasar, granatar og ametystar. Sri Lanka bæði flytur út aðalsteinar, sum teir eru, og gjørd vøkur prýði.

Ferðavinnan er týdningarmikil í Sri Lanka. Tá ið borgarakríggið brast á, minkaði ferðavinnan heilt nógv, men nú veksur hon aftur.

Fólkið

Tamilar, teir flestu eru hinduar, eru 20 % av fólkinum, og singalesar, teir flestu eru buddistar, eru 73,8 % av fólkinum .

Átrúnaður

"Hevur religión týdning í gerandisdegi tínum". Henda spurning hevur Gallup sett í 138 ymiskum londum. Egyptaland er einasta land við 100 prosentum, meðan í Sri Lanka, Bangladesj, og Sameindu Arábisku Emiratunum er talið 99 prosent .

Størsta buddistiska høgtíðin í Sri Lanka, esala perahera, er í býnum Kandy í august mánaði. Tá fer skrúðgonga við vakurt prýddum fílum ígjøgnum gøturnar, á einum fíli er gullskrín, og í tí er heilaga tonnin í Budda. Allar aðrar dagar í árinum er hon í Tanntemplinum. Søgnin sigur, at tonnin varð bjargað, tá ið líkið av Budda varð brent á báli í 543 f. Kr.

Skúlaskapur

Á Sri Lanka ganga øll børn í skúla frá tí, at tey eru 6 ár, til tey eru 14 ár .