Paraguai
| |||
Tjóðarslagorð: "Paz y justicia" | |||
Tjóðsangur: "Paraguayos, República o Muerte" | |||
![]() | |||
Alment mál | Spanskt, gurani | ||
Høvuðsstaður | Asunción | ||
Forseti | Fernando Lugo | ||
Varaforseti | Federico Franco | ||
Fullveldi | 14. mai 1811 (frá Spania) | ||
Vídd - tilsamans - vøtn (%) |
406 750 km² 2,3 | ||
Íbúgvar - tilsamans 2010 - tættleiki |
6 454 548 15/km² | ||
Gjaldoyra | Guaraníes (PYG) | ||
Tíðarøki | UTC -4 | ||
Økisnavn á alnetinum | .py | ||
Telefonkota | +595
| ||
Paraguei ella Paraguai er eitt land í Suðuramerika. Grannalond eru Argentina, Bolivia og Brasil. Landið er 406.752 m2. Tann stóra áin Paragueiá sker landið í tvíningar. Stívliga 6,8 milliónir fólk búgva í Paraguei, av teimum búgva 44 % í býunum. Høvuðsstaður er Asunción, har búgva 519.000 fólk. Høvuðsmálið í Paraguei er spanskt, men flest øll tosa eisini tað gamla indiánamálið, guarani, og í býunum tosa summi bara spanskt. Paraguei gjørdist óheft av Spania í 1827. Mesti útflutningurin er bummull og soyabønir.
Tá ið tað hevði verið partur í spanska hjálandaríkinum í úti við 300 ár, gjørdist landið sjálvstøðugt í 1811. Síðan hava einaræðisharrar stýrt landinum næstan alla tíðina. Gitnastur var Alfredo Stroessner herovasti, sum ráddi í 35 ár, til kvett varð gjørt ímóti honum í 1989, og hann varð settur frá. Nú verður roynt at byggja landið upp.
Søga[rætta | rætta wikitekst]
Chacokríggið[rætta | rætta wikitekst]
Síðan miðskeiðis í 19. øld vórðu Paraguei og Bolivia ósamd um, hvør skuldi hava yvirvaldsrætt yvir Chacolendinum, eitt oyðið øki - 250.000 km2 - ímillum tey bæði londini. Í 1920-árunum varð hildið, at stórar oljukeldur vóru har, og altjóða áhugi varð fyri økinum. Í 1928 vórðu vápnaðir samanbrestir ímillum londini, og Paraguei, sum var nógv minni og hevði færri fólk, bað Fólkasamgonguna fáa semju í lag. Men allar senmingsroyndir miseydnaðust, og í 1932 brast veruligt kríggj á. Paraguei, sum varð hildið at verða óseki parturin í krígnum, tók seg skjótt fram. Tá ið kríggj hevði verið í trý ár, ið kostaði trimum bolivianarum og tveimum paragueiarum lívið fyri hvønn ferkilometur, sum tikið varð til, hevði Paraguei fingið ræðið yvir næstan øllum økinum. Umstøðurnar hjá hermonnunum í Chacolendinum vórðu ræðuligar. Stundum bardust 50 000 mans úr hvørjum landi í tættasta regnskógi og kjarrlendi ella í vandamiklum mýrlendi. Í turrtíðini varð næstan ikki vatndropi at fáa. Líka nógvar hermenn doyðu av malaria og lívsýki sum í bardøgum. Nógvu eiturormarnir gjørdu sítt til, at so mangir hermenn doyði. Kríggið hevði mergsogið báðar partar, og við altjóða hjálp avtalaðu tey vápnahvíld, og í 1938 var friður. Chaco varð býtt sundur, og Paraguei fekk meginpartin.
Landafrøði[rætta | rætta wikitekst]
Høvuðsstaðurin, og einasti stórbýurin í landinum, eitur Asunción, eini 540 000 fólk búgva í býnum. Hann er eystan Paragueiá. Tað, ið eyðkennir býin, eru rætthyrnta vegakervið við breiðum, trægirdum vegum og mongu, vøkru viðarlundirnar. Asunción hevur varðveitt sniðið og dámin úr sponsku hjálandatíðini. Í Norðurparaguei er Gran Chaco, ið er óføra stórt gras- og skógarlendi. Einastu fólk, sum búgva her, eru guraní- og macáindiánarnir. Macáindiánar selja ferðafólki t.d. handvovnar taskur.
Búskapur[rætta | rætta wikitekst]
Av tí at Paraguei er langt inni í meginlandinum, stór lendi eru óbygd og lítið náttúrutilfeingi er at taka av, er landið eitt av fjónaðu londunum í heiminum. Helmingurin av fólkinum í Paraguei er jarðyrkisfólk. Ovurstóra Itaipú-orkuverkið ger so nógv ravmagn, at stórar nøgdir verða seldar Brasil. Roynt verður eisini at menna ymsar nýggjar ídnaðargreinir, so at landið skal ikki verða so bundið at landbúnaðinum.
Mentan[rætta | rætta wikitekst]
Í Paraguei búgva umleið 40 000 indiánar. Teir hoyra til 18 ymsar ættbólkar, og hvør ættbólkur tosar sítt mál. Eini hundrað ár eftir tað, at Spania hevði lagt Paraguei undir seg í 1536, fóru jesuittatrúboðarar at kristna paragueiar. Jesuittar, katólskur trúarflokkur, bygdu trúboðarastøðir og stórar steinkirkjur og vardu guaraní-indiánarnar fyri fíggindum sínum. Tá ið jesuittarnir vórðu riknir av landinum í 1767, fullu bygningar teirra í órøkt; teir verða nú umvældir.
Politikkur[rætta | rætta wikitekst]
53 forsetar hava rátt í landinum. Alfredo Strössner úr Coloradoflokkinum er tann, sum hevur sitið longst við ræði. Hann sat sum forseti frá 1954, til hann í 1989 var frákoyrdur í statskvetti.
Lond í Suðuramerika |
Argentina | Bolivia | Brasil | Ekvador | Falklandsoyggjar | Franska Gujana | Gujana | Kili | Kolumbia | Paraguai | Perú | Surinam | Uruguai | Venesuela |