Paraguai

República del Paraguay
Tetã Paraguái
Lýðveldið Paraguei

(Flagg Paraguei) (Skjaldarmerki Paraguei)
Tjóðarslagorð: "Paz y justicia"
Tjóðsangur: "Paraguayos, República o Muerte"
Alment mál	Spanskt, gurani
Høvuðsstaður	Asunción
Forseti	Fernando Lugo
Varaforseti	Federico Franco
Fullveldi	14. mai 1811 (frá Spania)
Vídd  - tilsamans  - vøtn (%)	406 750 km² 2,3
Íbúgvar  - tilsamans 2010  - tættleiki	6 454 548 15/km²
Gjaldoyra	Guaraníes (PYG)
Tíðarøki	UTC -4
Økisnavn á alnetinum	.py
Telefonkota	+595

Paraguei ella Paraguai er eitt land í Suðuramerika. Grannalond eru Argentina, Bolivia og Brasil. Landið er 406.752 m2. Tann stóra áin Paragueiá sker landið í tvíningar. Stívliga 6,8 milliónir fólk búgva í Paraguei, av teimum búgva 44 % í býunum. Høvuðsstaður er Asunción, har búgva 519.000 fólk. Høvuðsmálið í Paraguei er spanskt, men flest øll tosa eisini tað gamla indiánamálið, guarani, og í býunum tosa summi bara spanskt. Paraguei gjørdist óheft av Spania í 1827. Mesti útflutningurin er bummull og soyabønir.

Tá ið tað hevði verið partur í spanska hjálandaríkinum í úti við 300 ár, gjørdist landið sjálvstøðugt í 1811. Síðan hava einaræðisharrar stýrt landinum næstan alla tíðina. Gitnastur var Alfredo Stroessner herovasti, sum ráddi í 35 ár, til kvett varð gjørt ímóti honum í 1989, og hann varð settur frá. Nú verður roynt at byggja landið upp.

Søga

Chacokríggið

Chacokríggið.

Síðan miðskeiðis í 19. øld vórðu Paraguei og Bolivia ósamd um, hvør skuldi hava yvirvaldsrætt yvir Chacolendinum, eitt oyðið øki - 250.000 km² - ímillum tey bæði londini. Í 1920-árunum varð hildið, at stórar oljukeldur vóru har, og altjóða áhugi varð fyri økinum. Í 1928 vórðu vápnaðir samanbrestir ímillum londini, og Paraguei, sum var nógv minni og hevði færri fólk, bað Fólkasamgonguna fáa semju í lag. Men allar senmingsroyndir miseydnaðust, og í 1932 brast veruligt kríggj á. Paraguei, sum varð hildið at verða óseki parturin í krígnum, tók seg skjótt fram. Tá ið kríggj hevði verið í trý ár, ið kostaði trimum bolivianarum og tveimum paragueiarum lívið fyri hvønn ferkilometur, sum tikið varð til, hevði Paraguei fingið ræðið yvir næstan øllum økinum. Umstøðurnar hjá hermonnunum í Chacolendinum vórðu ræðuligar. Stundum bardust 50 000 mans úr hvørjum landi í tættasta regnskógi og kjarrlendi ella í vandamiklum mýrlendi. Í turrtíðini varð næstan ikki vatndropi at fáa. Líka nógvar hermenn doyðu av malaria og lívsýki sum í bardøgum. Nógvu eiturormarnir gjørdu sítt til, at so mangir hermenn doyði. Kríggið hevði mergsogið báðar partar, og við altjóða hjálp avtalaðu tey vápnahvíld, og í 1938 var friður. Chaco varð býtt sundur, og Paraguei fekk meginpartin.

Landafrøði

Høvuðsstaðurin, og einasti stórbýurin í landinum, eitur Asunción, eini 540 000 fólk búgva í býnum. Hann er eystan Paragueiá. Tað, ið eyðkennir býin, eru rætthyrnta vegakervið við breiðum, trægirdum vegum og mongu, vøkru viðarlundirnar. Asunción hevur varðveitt sniðið og dámin úr sponsku hjálandatíðini. Í Norðurparaguei er Gran Chaco, ið er óføra stórt gras- og skógarlendi. Einastu fólk, sum búgva her, eru guraní- og macáindiánarnir. Macáindiánar selja ferðafólki t.d. handvovnar taskur.

Búskapur

Av tí at Paraguei er langt inni í meginlandinum, stór lendi eru óbygd og lítið náttúrutilfeingi er at taka av, er landið eitt av fjónaðu londunum í heiminum. Helmingurin av fólkinum í Paraguei er jarðyrkisfólk. Ovurstóra Itaipú-orkuverkið ger so nógv ravmagn, at stórar nøgdir verða seldar Brasil. Roynt verður eisini at menna ymsar nýggjar ídnaðargreinir, so at landið skal ikki verða so bundið at landbúnaðinum.

Mentan

Í Paraguei búgva umleið 40 000 indiánar. Teir hoyra til 18 ymsar ættbólkar, og hvør ættbólkur tosar sítt mál. Eini hundrað ár eftir tað, at Spania hevði lagt Paraguei undir seg í 1536, fóru jesuittatrúboðarar at kristna paragueiar. Jesuittar, katólskur trúarflokkur, bygdu trúboðarastøðir og stórar steinkirkjur og vardu guaraní-indiánarnar fyri fíggindum sínum. Tá ið jesuittarnir vórðu riknir av landinum í 1767, fullu bygningar teirra í órøkt; teir verða nú umvældir.

Politikkur

53 forsetar hava rátt í landinum. Alfredo Strössner úr Coloradoflokkinum er tann, sum hevur sitið longst við ræði. Hann sat sum forseti frá 1954, til hann í 1989 var frákoyrdur í statskvetti.