Wilamowiciskt mál
Wymysorys ella Wilamowiciskt (Wymysöryś) er eitt málføri av miðalhátýskum, ið verður tosað í býnum Wilamowice (Wymysoj á Wymysorys) á markinum millum Slesia og Minna Pólland. Í dag eru umleið 100 føddir nýtarar av wymysojer, meirilutin eru gomul fólk, og tískil er málið hótt.
| Wymysorys Wymysöryś | ||
|---|---|---|
| Tosað í: | Pólland. | |
| Tosandi íalt: | 70 | |
| Málætt: | Indo-evropeiskt Germanskt | |
| Málkotur | ||
| ISO 639-1: | - | |
| ISO 639-2: | gem | |
| ISO 639-3: | wym
. | |
Søga
[rætta | rætta wikitekst]Wymysorys er, sum tað sær út, komið av miðtýskum úr 12. øld við sterkari ávirkan av lágtýskum, niðurlendskum, frísiskum, pólskum og fornenskum. Íbúgvarnir í Wilamowice verða hildnir at vera ættaðir frá niðurlendskum, týskum og skotskum niðursetufólkum, ið komu til Póllands í 13. øld. Íbúgvarnir í Wilamowice hava altíð noktað sambandið við Týskland og víst á niðurlendska upprunan.
Wymysorys var talumálið í Wilamowice til 1945–1949. Eftir 2. veraldarbardaga, bannaðu kommunisktisku myndugleikarnir nýtsluna av málinum. Hóast bannið fór úr gildið eftir 1956, tekur pólskt meira og meira yvir eftir wymysorys, serliga millum tey ungu.
Wymysorys var málið, ið skaldskapurin hjá Floriani Biesik er skrivaður á, í 19. øld.
Wilamowiciska stavraðið
[rætta | rætta wikitekst]Wymysoriska stavraðið hevur 34 bókstavir:
| a | ao | b | c | ć | d | e | f | g | h | i | j | k | ł | l | m | n | ń | o | ö | p | q | r | s | ś | t | u | ü | v | w | y | z | ź | ż |
| A | AO | B | C | Ć | D | E | F | G | H | I | J | K | Ł | L | M | N | Ń | O | Ö | P | Q | R | S | Ś | T | U | Ü | V | W | Y | Z | Ź | Ż |
Lítil orðabók
[rætta | rætta wikitekst]Her er ein lítil wymysorisk orðabók við týskum, niðurlendskum og føroyskum umsetingum. Leggið til merkis, at ł verður lisið sum enskt w (nøkunlunda sum ð í góður) og w sum v:
| Wymysorys | Týskt | Niðurlendskt | Føroyskt |
|---|---|---|---|
| ałan | allein | alleen | einsamallur ("aleinaur") |
| ana, an | und | en | og |
| bryk | Brücke | brug | brúgv |
| duł | dumm | dom | døllutur |
| fuylgia | hören | horen | at hoyra/at skilja (hevur tó sama uppruna sum at fylgja) |
| ganc | ganz | gans | púra |
| gyrycht | Gericht | gerecht | rættur |
| dyr hymół | Himmel | hemel | himin |
| łove | Liebe | liefde | kærleiki (samanber við enskt "love") |
| a mikieła | ein bisschen | een beetje | eitt sindur (samanber við oldenskt "micel") |
| muter | Mutter | moeder | móðir |
| myttółt | Mitte | middel | miðal |
| nimanda | niemand | niemand | eingin |
| ny | nein | nee | nei |
| ödum | Atem | adem | andi |
| olifant | Elefant | olifant | fílur ("elefantur") |
| öwyt | Abend | avond | kvøld |
| śraeiwa | schreiben | schrijven | at skriva |
| syster | Schwester | zuster | systir |
| śtaen | Stein | steen | steinur |
| trynkia | trinken | drinken | at drekka |
| uöbroz | Bild | beeld | mynd (samanber við pólskt obraz og lík orð í øðrum slaviskum málum) |
| wełt | Welt | wereld | verøld |
| wynter | Winter | winter | vetur |
| zyłwer | Silber | zilver | silvur |
| zyjwa | sieben | zeven | sjey |
| sgöekumt | wilkommen | welkom | vælkomin |
Dømi: vøgguvísa
[rætta | rætta wikitekst]Ein vøgguvísa á wymysoriskum við føroyskari umseting:
- Śłöf duy buwła fest!
- Skumma frmdy gest,
- Skumma muma ana fettyn,
- Z' brennia nysła ana epułn,
- Śłöf duy Jasiu fest!
- Sov, drongur mín, fast!
- Koma fremmandir gestir,
- Koma gummur og gubbar,
- Hava við sær nøtir og súrepli,
- Sov Jógvan fast
- Ynzer Foter, dü byst ym hymuł,
- Daj noma zuł zajn gywajt;
- Daj Kyngrajch zuł dö kuma;
- Daj wyła zuł zajn ym hymuł an uf der aot;
- dos ynzer gywynłichys brut gao yns haojt;
- an fercaj yns ynzer siułda,
- wi wir aoj fercajn y ynzyn siułdigia;
- ny łat yns cyn zynda;
- zunder kaonst yns reta fum nistgüta.
- [Do Dajs ej z Kyngrajch an dy maocht, ans łaowa uf inda.]
- Amen
Víðari lesnaður
[rætta | rætta wikitekst]- Ludwik Młynek, "Narzecze wilamowickie", Tarnów. 1907: J.Pisz.
- Józef Latosiński, "Monografia miasteczka Wilamowic", Kraków, 1909.
- Hermann Mojmir, "Wörterbuch der deutschen Mundart von Wilamowice" (Słownik niemieckiej gwary Wilamowic), Kraków, 1930-1936: Polska Akademia Umiejętności.
- Adam Kleczkowski, "Dialekt Wilamowic w zachodniej Galicji. Fonetyka i fleksja". Kraków, 1920: Polska Akademia Umiejętności.
- Adam Kleczkowski, "Dialekt Wilamowic w zachodniej Galicji. Składnia", Poznań, 1921: Uniwersytet Poznański.
- Maria Katarzyna Lasatowicz, "Die deutsche Mundart von Wilamowice zwischen 1920 und 1987". Opole, 1992: Wyższa Szkoła Pedagogiczna.
- Tomasz Wicherkiewicz, The Making of a Language: The Case of the Idiom of Wilamowice, Mouton de Gruyter, 2003, ISBN 3-11-017099-X