Niðurlond

Koninkrijk der Nederlanden

(Flagg Niðurlond) (Skjaldarmerki Niðurlond)
Tjóðarslagorð: Je maintiendrai
Tjóðsangur: Wilhelmus
Alment mál	Niðurlendskt
Høvuðsstaður	Amsterdam
Kongur	Willem-Alexander
Forsætisráðharri	Dick Schoof
Fullveldi	1581/1648
Vídd  - tilsamans  - vøtn (%)	41 526 km² 18,41
Íbúgvar  - tilsamans 2013  - tættleiki	16 751 323 482/km²
Gjaldoyra	Evro
Tíðarøki	UTC +1
Økisnavn á alnetinum	.nl
Telefonkota	+31

Niðurlond ella Háland ella Holland er eitt kongaríki í Evropa. Í norðri hevur Niðurlond mark við Norðsjógvin, í eystri við Týskland, og í suðri við Belgia.

Niðurlendingar eru kendir fyri at hava víðskygda og frílynta samfelagsáskoðan.

Søga

Í 16. øld vóru Niðurlond 17 ríkir, sjálvstýrdir landslutir. Teir vóru partur í spanska ríkinum og rindaðu Spania ógviliga høgan skatt. Niðurlendingar ilskaðust um hetta, og tá ið Filip 2. gjørdi av at stýra teimum beinleiðis úr Spania, gjørdu teir uppreistur. Á odda fyri uppreistrinum stóð stórfúrstin Vilhjálmur av Orania. Í 1572 tóku uppreistrarsinnaðir sjómenn, nevndir geusar, niðurlendska havnabýin Briel, sum spaniamenn høvdu havt ræðið á. Vilhjálmur var myrdur í 1584, men sonur hansara Moritz helt fram við frælsisbardaganum. Hann sigraði á stórum sponskum heri í bardaganum við Turnhout. Í 1609 tóktist tað, sum viðurkendi Spania, at 7 teir norðastu landslutirnir fingu sjálvstýri. Vápnahvíld, ið skuldi varða í 12 ár, varð undirskrivað, men skjótt brotin aftur.

Í 16. og 17. øld sigldu niðurlendskir sjófarar og keypmenn burtur í fjarskotin lond at finna ríkidømi. Niðurlendingar tóku mong hjálond, og niðurlendska hjálandaríkið var úr Landsynningsásia til Norðuramerika. Handil hevur enn stóran týdning í Niðurlondum.

Í 1609 slitu sjey protestantiskir landslutir fyri norðan í Niðurlondum frá Habsborgararíkinum. Í 1650-árunum vóru hesir landslutir vorðnir ovurríkir av handli við Asia og Amerika. Dugnaligir jødar og protestantar flýddu hagar í hópatali úr katólsku londunum Fraklandi og Spania. Frælsa niðurlendska samfelagið eggjaði til, at uppfinningar og hugskot komu út ímillum manna. Vísindamaðurin Christiaan Huygens (1629-1695) gjørdi øll bilsin, tá ið hann avdúkaði, at ljósið flytur seg í bylgjum. Antonie van Leeuwenhoek (1632-1723) varnaðist, hvussu blóðið er sett saman. Múgvandi handilsmenn lótu byggja høg hús, galvarnir vórðu laðaðir sum røkur, og teir bíløgdu listaverk hjá mætum listamonnum sum Rembrandt Harmenszoon van Rijn (1606-1669) og Johannes Vermeer (1632-1675) at hava til prýðis.

Politikkur

Í Beneluks er aktiv deyðshjálp lóglig. Niðurlendska lóggávan sigur, at øll niður til 12 ár kunnu nýta hendan møguleikan .

Landafrøði

Marijuana er lógligt í coffeeshop-handlarnar í t.d. Amsterdam.

Um triðingur av Niðurlondum hevur áður staðið i sjógvi. Meginparturin av hesum lendinum verður nýttur sum akurlendi og beiti, men ein fjórðingur av tí er nýtt til byggilendi, vegir og fríøki. Av tí at stórur partur av landinum er ájavnt sjóvarmálan ella undir, er mangan stórur vandi fyri vatnflóð. Til tess at forða fyri hesum eru gjørdar ovurstórar byrgingar, og ógvuliga væl verður fylgt við, hvussu høgt sjógvurin stendur.

Landslutir

Flagg Landslutur Høvuðsbýur Størsti býur Vídd (km²) Fólkatal 31-09-2013 Fólkatættleiki (/km²) Drenthe Assen Assen 2 639 489 155 185 Flevoland Lelystad Almere 1 415 399 825 282 Friesland Leeuwarden Leeuwarden 3 340 646 401 194 Gelderland Arnhem Nijmegen 4 970 2 019 196 406 Groningen Groningen Groningen 2 325 582 908 251 Limburg Maastricht Maastricht 2 150 1 120 332 521 Noord-Brabant 's-Hertogenbosch Eindhoven 4 914 2 478 687 504 Noord-Holland Haarlem Amsterdam 2 665 2 737 540 1 027 Overijssel Zwolle Enschede 3 324 1 139 462 343 Utrecht Utrecht Utrecht 1 383 1 251 266 905 Zeeland Middelburg Middelburg 1 784 380 864 213 Zuid-Holland Den Haag Rotterdam 2 808 3 572 409 1 272 Niðurlond 33 718 16 818 045 499

Størstu býir

	Býur	Fólkatal	Landslutur
1	Amsterdam	780 000	Noord-Holland
2	Rotterdam	610 000	Zuid-Holland
3	Den Haag	494 000	Zuid-Holland
4	Utrecht	311 000	Utrecht
5	Eindhoven	215 000	Noord-Brabant
6	Tilburg	206 000	Noord-Brabant
7	Groningen	190 000	Groningen
8	Almere	190 000	Flevoland
9	Breda	174 000	Noord-Brabant
10	Nijmegen	164 000	Gelderland
11	Enschede	157 000	Overijssel
12	Apeldoorn	156 000	Gelderland
13	Haarlem	147 000	Noord-Holland
14	Arnhem	141 000	Gelderland
15	Zaanstad	140 000	Noord-Holland
16	Amersfoort	135 000	Utrecht
17	's-Hertogenbosch	134 000	Noord-Brabant
18	Haarlemmermeer	132 000	Noord-Holland
19	Maastricht	122 000	Limburg
20	Dordrecht	119 000	Zuid-Holland

Fólkið

Niðurlendingar eru eitt blandað fólk. Mong fólk úr gomlu niðurlendsku hjálondunum í Landsynningsásia og Suðuramerika búsettu seg í Niðurlondum í 1940- og 1950-árunum. Tilflytingin helt fram í 1960-árunum, tá ið mangir fremmandaverkamenn úr Suðurevropa, Marokko og Turkalandi komu til Niðurlanda. Tilflutta fólkið er nú fimtingurin av fólkinum í teimum stóru býunum. Niðurlendingar eru erpnir av frílynta tilflytara- og flóttafólkapolitikki sínum.

Búskapur

Mong fleirtjóðafeløg eru niðurlendsk, og vinningurin hjá hesum feløgum er helvtin av inntøkum landsins. Havnin Europoort í Rotterdam í Niðurlondum er ein tann størsta havnin í verðini. Higar koma bæði rávørur og lidnar vørur úr øllum heimi, til dømis stórar nøgdir av frukt og djús. Djúsið kemur ofta við stórum tangaskipum úr Suðuramerika. Tað verður koyrt á serlig djúsvirki, har tað verður pakkað í smærri pakkar. Síðan verður djúsið flutt við toki, lastbili ella skipi til ymisk lond í Europa. Europoort-havnin er øgiliga stór: 20 km breið og 40 km long. Alt er tó ikki havnarøki; har er eisini eitt tað størsta ídnaðarøkið í Europa, har tey framleiða bensin, vaskipulvur og nógv annað. Havnin er ein týðandi miðdepil fyri flutning í Europa. Samband er við alt Europa eftir Rínánni, vegum, jarnbreytum og um flogvøllin.

Keldur

• CIA World Factbook.

Hygg eisini at

• Niðurlendsku Antillurnar

Ávísingar úteftir

• Almenna heimasíðan:
  • rijksoverheid.nl (á niðurlendskum)
  • government.nl (á enskum)