Føroyskt mál

Føroyskt Føroyskt
Tosað í:	Føroyar, Danmark, Ísland v.m..
Tosandi íalt:	uml. 80.000
Málætt:	Indo-evropeiskt  Germanskt   Skandinaviskt    Føroyskt.
Málkotur
ISO 639-1:	fo
ISO 639-2:	fao
ISO 639-3:	— .

Føroyskt er indo-evropeisk mál. Tað hoyrir til Vesturnorrønu málættina (saman við íslendskum, norskum og hinum nú útdeyða norn). Føroyskt, tjóðarmálið í Føroyum, hevur sínar røtur í fornnorrøna málinum frá víkingatíðini. Í nógv ár varð føroyska málið trúðað, men doyði ikki út. Málið varð varðveitt við skaldskapi av mannamunni. Skaldskapið sum gjøgnum nógv 100 ár varð sagdur frá ættarliði til ættarlið. Við søgum, søgnum og ikki minst við kvæðunum sum hava havt ótrúliga stóran týdning fyri at málið ikki varð gloymt. Í Føroyum tosa 48.000 fólk føroyskt, í Danmark uml. 25.000 og í Íslandi uml. 5.000, so samlaða talið av fólkum, ið duga føroyskt liggur um 85-90.000.

Bygdarmál í Føroyum

Stavraðið

Føroyskt nýtir latínska stavraðið við serligum norrønum serstavum. Føroyskt nýtir 29 bókstavir umframt trý samansett tvíljóð.

Bókstavur Navn Ljód A, a fyrra a [firra äa] /a, æ/ Á, á á [åa] /å/ B, b be [bee] /b/ D, d de [dee] /d/ Ð, ð edd [ädd] E, e e [ee] /e/ F, f eff [äff] /f/ G, g ge [gee] /g/ H, h há [håa] /h/ I, i fyrra i [firra ii] /i/ Í, í fyrra í [firra ui] /ui/ J, j jodd [jodd] /j/ K, k ká [kåa] /k/ L, l ell [äll] /l/ M, m emm [ämm] /m/ N, n enn [änn] /n/ O, o o [oo] /o/

Bókstavur Navn Ljód Ó, ó ó [ou] /ou/ P, p pe [pee] /p/ R, r err [ärr] /r/ S, s ess [äss] /s/ T, t te [tee] /t/ U, u u [uu] /u/ Ú, ú ú [üu] /uu/ V, v ve [vee] /v/ Y, y seinna i [saidna ii] /i, y/ Ý, ý seinna í [saidna ui] /ui/ Æ, æ seinna a [saidna äa] /æ/ Ø, ø ø [öö] /ø/ Tvíljóð ey – /ei/ ei – /ai/ oy – /oi/

C, Q, W, X, Z verða ikki nýttir, men finnast í summum lániorðum (eisini Ö, Ü, Å og Þ í nøvnum), men tó er skikkur at býta hesar stavir um við føroyskar stavir við somu frambering.

Teir verða flokkaðir soleiðis:

• Sjálvljóðini eru: a á e i í o ó u ú y ý æ ø
• Tvíljóðini eru: ei, ey, oy
• Hjáljóðini eru: b d ð f g h j k l m n p r s t v

Formlæra

Kenniorð

Óbundna kenniorðið er ein/eitt. Bundna kenniorðið er tann/hin og tað/hitt.

Navnorð

Navnorð er felagsheiti fyri ein bólk av orðum, ið lýsa nøvn á ítøkiligum lutum (td. stólur, bilur, genta, drongur), fyribrigdum (vestfall, eystfall, mysing, mánalýsi) og hugtøkum (sorg, gleði, longsul) umframt sernøvn (Petur, Sólvá, Enniberg, Sørvágur).

Fornøvn

Um persónsfornøvn sæst í greinini Persónur (máll.)

Fyrisetingarorð

Tey verða brúkt sum í enskum, men tó taka fyrisetingarnir haraftrat ávíst fall til sín, og tann stýringin,

ið er knýtt at fyrisetingini fær ta fallending, ið verður kravd av fyrisetingarorðinum.

Dømi:

Brævið liggur á borðinum.

á borðinum er fyrisetingarliðurin.

Her er hvørjumfalsendingin: -inum

Á er fyrisetingarorðið (ella fyrisetingin) og borðinum er stýringin. Á stýrir í hesum føri hvørjumfalli, tí talan er um veran á sama staði.

Í sambandi við rørslu tekur fyrisetingin hvønnfall til sín.

Dømi:

Hann legði brævið á borðið.

Og hvønnfalsendingin er: -ið

Flokkan

(øll mál)

Indo-evropeiskt

Germanskt

Norðurgermanskt

Vesturnorrønt

Føroyskt

Sí eisini

• Fólkaflytingatíðin
• Brúkarakassin

Slóðir

• Føroyska málnevndin
• Føroysk orðabók
• Føroysk málteknologi