Aramæiskt mál

Frá Wikipedia, hin frælsa alfrøðin
Aramæiskt
ܐܪܡܝܐ, ארמית
Arāmît
Tosað í: Sum (ný-aramæiskt) móðurmál hjá kristnum minnilutum í
Irak, Iran, Sýria, Turkalandi og í assýrisku útlegdini
(Átrúnaðarligt mál hjá kristnum maronittum í Libanon).
Tosandi íalt: uml. 550.000 í 1994
Málætt: Afro-Asiatiskt

  semitiskt
    miðsemitiskt
     útnyrðingssemitiskt
      kánanskt
       aramæiskt.

Málkotur
ISO 639-1: he
ISO 639-2: heb
ISO 639-3: heb

.

Ishu'a ella Eeshu'a, sýriskt-aramæiska navnið á Jesusi
Trýmælt skelti við Eradina í Irak við teksti á aramæiskum (ovast), kurdiskum og abiskum (tvey tey síðstu við arabiskari skrift).

Aramæiskt (fornsýriskt ܐܪܡܝܐ Aramaya) er eitt nú svinnandi semitiskt mál, sum hevur eina minst 3000 ára gamla søgu. Aramæiskt er nær skilt við fønikiskt og hebraiskt, og fjarari (longri úti), við arabiskt. Gamla aramæiska skriftmálið legði lunnar undir øðrum nýggjari skriftmálum, t.d. hebraiskum og arabiskum. Aramæiskt var gerandismál í Juda í seinna tempultíðarskeiðnum (539 f.Kr.-70 e.Kr.), og fleiri jødiskir tekstir, m.a. partar av bíbliuni (gamla testamenti), vórðu skrivaðir á aramæiskum. Málið verður hildið at vera móðurmálið hjá Jesusi og teimum hann prædikaði fyri í síni samtíð. Aramæiskt var gerandismálið í meginpartinum av Miðeystri fram til 7. øld, tá islam og harvið arabiska málið tók yvir. Nútíðar aramæisk málføri (dialektir) nevnd "nýaramæiskt" (Neo-Aramaic) verða enn tosað av uml. 4-500.000 kristnum upprunafólkum í Miðeystri, har meginparturin av teimum kristnu nú annars tosa arabiskt, og av assýriskum útlegdarfólki, serliga í vesturheiminum.

Í núlivandi málførunum (dialektiunum) eru tveir høvðusbólkar, assýriskt nýaramæsikt (Assyrian Neo-Aramaic) og kaldæiskt nýaramaiskt (Chaldean Neo-Aramaic) ið umfata uml. 90% av øllum teim aramæisktmæltu. Hesi búgva í útnyrðingsIran, landsynningsTurkalandi og Norður Irak. Nýaramæiskt varð tosað av kristnu maronittunum í Libanon fram til 17 øld tá tað var endaliga avloyst av arabiskum. Síðan hevur tað bara verið brúkt sum gudstænastumál av maronittunum.

Endurkveikjan[rætta | rætta wikitekst]

Seinastu árini eru maronittar í ísraelsku bygdini Jish, har málið annars er arabiskt, við stuðli frá ísraelska undirvísingarmálaráðnum, farnir undir at endurkveikja nýaramæiskt sum gerandismál í bygdini, har málið hevur fingið almennan status og er vorðið lærugrein í barnaskúlanum. Í 2014 avgjørdi Ísrael at viðurkenna aramæiska samfelagið sum ein serstakan (kristnan) minniluta í landinum, so kristin nú kunnu skráseta seg sum verandi "aramæar" heldur enn "arabar". Flestu ið velja hendan møguleikan eru maronittar, hvørs forfedrar vóru aramæiskt mæltir kristnir libanesar.

Mállæra[rætta | rætta wikitekst]

Aramæiskt hevur tvey kyn, kvennkyn og kallkyn, eins og latínsku málini. Lýsingarorð bendast eftir kyni, tali og falli, og navnorð hava trý føll. Aramæiskt verður skrivað við aramæiskum bókstavum.

Aramæiska stavraðið[rætta | rætta wikitekst]

Bókstavsnavn Aramæisk skrift Sýrisk skrift Bókstavur Tilsvarandi bókstavur á IPA
Hebraiskum Arabiskum Brahmiskum Nabatæiskum Kharosthiskum
Ālap Aleph.svg Syriac Estrangela alap.svg 𐡀 א ا Brahmi a.svg 01 aleph.svg Kharosthi a.svg /ʔ/; /aː/, /eː/
Bēth Beth.svg Syriac Estrangela bet.svg 𐡁 ב ب Brahmi b.svg 02 bet.svg Kharosthi b.svg /b/, /v/
Gāmal Gimel.svg Syriac Estrangela gamal.svg 𐡂 ג ج Brahmi g.svg 03 gimel.svg Kharosthi g.svg /ɡ/, /ɣ/
Dālath Daleth.svg Syriac Estrangela dalat.svg 𐡃 ד د,ذ Brahmi dh.svg 04 dal.svg Kharosthi dh.svg /ð/, /d/
He0.svg Syriac Estrangela he.svg 𐡄 ה ه ? 05 ha.svg ? /h/
Waw Waw.svg Syriac Estrangela waw.svg 𐡅 ו و Brahmi v.svg 06 waw.svg Kharosthi v.svg /w/; /oː/, /uː/
Zain Zayin.svg Syriac Estrangela zayn.svg 𐡆 ז ز ? 07 zayn.svg ? /z/
Ḥēth Heth.svg Syriac Estrangela het.svg 𐡇 ח ح،خ ? 08 ha.svg ? /ħ/ /χ~x/
Ṭēth Teth.svg Syriac Estrangela tet.svg 𐡈 ט ط،ظ Brahmi th.svg 09 taa.svg Kharosthi th.svg emphatic /tˤ/
Yodh Yod.svg Syriac Estrangela yod.svg 𐡉 י ي Brahmi y.svg 10 yaa.svg Kharosthi y.svg /j/; /iː/, /eː/
Kāp Kaph.svg Syriac Estrangela kap.svg 𐡊 כ ך ك Brahmi k.svg 11 kaf.svg Kharosthi k.svg /k/, /x/
Lāmadh Lamed.svg Syriac Estrangela lamad.svg 𐡋 ל ل Brahmi l.svg 12 lam.svg Kharosthi l.svg /l/
Mem Mem.svg Syriac Estrangela mim.svg 𐡌 מ ם م Brahmi m.svg 13 meem.svg Kharosthi m.svg /m/
Nun Nun.svg Syriac Estrangela nun.svg 𐡍 נ ן ن Brahmi n.svg 14 noon.svg Kharosthi n.svg /n/
Semkath Samekh.svg Syriac Estrangela semkat.svg 𐡎 ס N.A. Brahmi sh.svg 15 sin.svg Kharosthi sh.svg /s/
ʿĒ Ayin.svg Syriac Estrangela 'e.svg 𐡏 ע ع، غ ? 16 ein.svg ? /ʕ/
Pe0.svg Syriac Estrangela pe.svg 𐡐 פ ף ف Brahmi p.svg 17 fa.svg Kharosthi p.svg /p/, /f/
Ṣādhē Sade 1.svg, Sade 2.svg Syriac Estrangela sade.svg 𐡑 צ ץ ص، ض Brahmi s.svg 18 sad.svg Kharosthi s.svg emphatic /sˤ/
Qop Qoph.svg Syriac Estrangela qop.svg 𐡒 ק ق Brahmi kh.svg 19 qaf.svg Kharosthi kh.svg /q/
Rēsh Resh.svg Syriac Estrangela res.svg 𐡓 ר ر Brahmi r.svg 20 ra.svg Kharosthi r.svg /r/
Shin Shin.svg Syriac Estrangela sin.svg 𐡔 ש س، ش Brahmi ss.svg 21 shin.svg Kharosthi ss.svg /ʃ/
Taw Taw.svg Syriac Estrangela taw.svg 𐡕 ת ت، ث Brahmi t.svg 22 ta.svg Kharosthi t.svg /t/, /θ/
Wikimedia Commons logo
Sí miðlasavnið