Sí keldu fyri Javnaðarflokkurin

{{Infobox political party
| country       = Føroyar
| name_english  = Javnaðarflokkurin
| name_native   = Javnaðarflokkurin
| colorcode     = red
| party_logo    = [[File:Jafnaðarflokkurinn.svg|200px]]
| leader        = [[Aksel V. Johannesen]]
| foundation    = 25. september 1925
| youth_wing    = [[Sosialistisk Ung]]
| ideology      = [[Sosialdemokrati]]<ref name="Nordsieck">[http://www.parties-and-elections.eu/faroes.html Parties and Elections in Europe: The database about parliamentary elections and political parties in Europe, by Wolfram Nordsieck]</ref><br>[[Ríkisfelagsskapur|Danska unionisma]]<ref name="Nordsieck"/>
| position      = Mið-vinstra
| national      = [[Socialdemokraterne]]
| affiliation1_title = Norðurlendskt tilknýti
| affiliation1  = [[SAMAK]]
| international = ''Onki''
| european      = ''Onki''
| colours       = Reytt
| headquarters  = [[Tórshavn]], [[Føroyar]]
| seats1_title  = [[Løgting]]
| seats1        = {{Composition bar|7|33|hex=#FF0000}}
| seats2_title  = [[Fólkatingið]]<br>(Føroyskir sessir)
| seats2        = {{Composition bar|1|2|hex=#FF0000}}
| website       = [http://www.j.fo/ http://www.j.fo/]
}}
'''Javnaðarflokkurin''' varð stovnaður [[25. september]] [[1925]]. Flokkurin er ein [[Sosialdemokrati|sosialdemokratiskur]] flokkur á [[Løgtingið|Løgtingi]].

Javnaðarflokkurin átti inntil [[2006]] tíðindablaðið [[Sosialurin|Sosialin]]. Blaðið varð selt til [[P/F Miðlafelagið]], sum leiðsla og starvsfólk á blaðnum eiga. Síðani hevur [[P/F Miðlafelagið]] selt ein triðing av blaðnum til [[Føroya Tele]].

Flokkurin broytti í 2010 navn frá '''Føroya Javnaðarflokkur''' til '''Javnaðarflokkurin'''.

== Søga Føroya Javnaðarfloks ==
[[Mynd:Foroya Social Demokrat.jpg|thumb|upright|''Føroya Social Demokrat'']]
[[Mynd:M.S. Vidstein.png|thumb|upright|[[Maurentius Sofus Viðstein|M.S. Viðstein]] ([[1892]]–[[1971]])]]
Føroyski Javnaðarflokkurin varð grundaður í [[1925]].

Í høvuðsheitum vóru tað teir somu, sum frammanundan høvdu lagt lunnar undir [[Socialistisk Ungdomsforbund]] (SUF) og [[Thorshavn Arbejderforening]], ið tóku stig til at stovna flokkin. Tað er eisini mangt, sum bendir á, at gott samband var við [[Socialdemokraterne|danska Javnaðarflokkin]], meðan fyrireikingarnar til floksstovnanina fóru fram.

[[25. september]] [[1925]] varð [[Suðurstreymoyar Javnaðarfelag]] stovnað á skrivstovuni hjá [[Havnar Arbeiðsmannafelag]] úti í [[Tinganes]]i. [[M. S. Viðstein]] gjørdist fyrsti formaður.

Nakrar mánaðir seinni stovnaðu fólk á [[Tvøroyri]] felagið [[Froðbiar Sóknar Javnaðarfelag]]. [[Petur Mohr Dam]] var ein av høvuðsforsprákarunum.

Í báðum førum eru tað somu fólk, sum vóru við til at stovna fakrørsluna her á landi, sum eisini gingu á odda at stovna javnaðarfeløgini.

[[Mynd:PM Peter Mohr Dam.jpg|thumb|left|[[Petur Mohr Dam]] ([[1898]]–[[1968]])]]
Sum kunnugt var [[Petur Mohr Dam]] lærari á [[Tvøroyri]]. Hann hevði eisini tætt tilknýti til arbeiðarafelagið á [[Tvøroyri]] [[Enigheden]], har hann óløntur starvaðist tað mesta av ævi síni.

Í [[1926]] gingu bæði javnaðarfeløgini saman um at stovna Føroya Javnaðarflokk við egnari politiskari skrá, sum í høvuðsheitum fylgdi hinum [[Norðurlond|norðurlendsku]] javnaðarskráunum. Men henda skrá varð víðkað við 11 punktum, sum vóru um serføroysk mál. Týdningarmestu av hesum 11 punktunum vóru krøvini um nýggja og fólkaræðisliga útbúgvingarskipan, ein almennan fiskivinnubanka, umfatandi almannaverk, útstykking av almennari jørð til fæloysingar og almannager av stórhvalaveiðini.

Til [[løgtingsval]]ið [[1928]] stillaði Javnaðarflokkurin upp fyrstu ferð. Men til fólkatingsvalið frammanunadan stillaði [[M. S. Viðstein]] upp móti tí frammanundan trygga valevni [[Sambandsflokkurin|Sambandsfloksins]] [[Andrass Samuelsen|Andrassi Samuelsen]]. [[Maurentius Sofus Viðstein|M.S. Viðstein]] gav [[Sambandsflokkurin|Sambandsflokkinum]] veruliga kapping.

Tann [[23. januar]] [[1928]] fekk Javnaðarflokkurin 671 atkvøður um alt landið t.e. 10, 6% av atkvøðunum og tvey umboð á ting nevniliga [[Petur Mohr Dam]] av [[Tvøroyri]] og [[M. S. Viðstein]] úr [[Tórshavn]].

Fyrstu árini vóru merkt av tætta samstarvinum millum flokkin og fakfelagsrørsluna, og tað eyðkendi eisini politikk floksins á tingi. Hetta sást aftur í uppskotum um tjóðartøkur, arbeiðsloysistuðul, almannaskipanir, broyting í jarðarviðurskiftunum og uppskotum um nýggja og øðrvísi skúlaskipan. Men við tí stóru borgarligu yvirvág, sum var í tinginum, hevði flokkurin smáar møguleikar at fáa ávirkan á førda politikkin. Men harafturímóti hevði politikkur Javnaðarfloksins á tingi stóra ávirkan á vanliga fólkið, sum livdi undir verri og verri korum øll tríatiárini. Flokkurin fekk eisini stóra framgongd til valið [[1936]], tá tað eydnaðist at fáa 6 limir valdar, 1 úr [[Eysturoy]], 1 úr [[Suðurstreymoy]], 1 úr [[Sandoy]] og 3 úr [[Suðuroy]].

Tey fyrstu árini vóru ikki uttan innanhýsis trupulleikar. Flokkurin hevði ilt við at halda lív í floksblaðnum [[Føroya Social-Demokrat]]. Hugsjónarlig ósemja fór eisini at gera um seg millum ein part við [[M. S. Viðstein]], sum vildi halla seg til 3. Internationala, og ein annan við [[Petur Mohr Dam]] á odda, sum vildi fylgja sjónarmiðunum hjá [[Norðurlond|norðurlendsku]] arbeiðararørsluni. Hetta innanhýsisstríð hevði við sær, at [[M. S. Viðstein]] í [[1936]] fór úr flokkinum og úr politikki. Hann livdi restina av lívi sínum sum typografur og skald. Síðandi leiddi [[Petur Mohr Dam]] flokkin við myndugleika og dugnaskapi til deyða sín [[8. november]] [[1968]].

Javnaðarflokkurin tók virkin lut í fyrireikingunum, sum førdu til [[Heimastýrislógin]]a [[1948]]. Javnaðarflokkurin tók av fullum huga undir við [[Heimastýrislógin]]i og hevur virkað undir henni síðan. Flokkurin ásannar tó, at tíðin nú er komin at loysa [[Heimastýrislógin]]a av við nýggja tíðarhóskandi lóg, [[Sjálvstýrislógin]]a.

Javnaðarflokkurin luttók í fyrsta landsstýrinum eftir nýggju skipani, men fór úr landsstýrinum [[1950]], og aftaná at hava verið andstøðuflokkur í 8 ár eydnaðist tað at fáa eitt gott val [[1958]]. Flokkurin fekk umboð í øllum valdømum uttan [[Norðstreymoyar|Norðstreymoy]] - tilsamans 8 - og gjørdist størsti flokkur. [[Petur Mohr Dam]] gjørdist løgmaður í samgonguni við [[Sambandsflokkurin|Sambandsflokkin]] og [[Sjálvstýrisflokkurin|Sjálvstýrisflokkin]].

Í tíðini eftir gjøgnumbrotið [[1958]] hevur Javnaðarflokkurin luttikið í øllum landsstýrum, uttan [[1963]]-[[1967|67]], [[1981]]-[[1985|85]], [[1989]]-[[1991|91]] og [[1996]]-[[2004|04]]. Síðani valið í [[2004]] hevur Javnaðarflokkurin havt leiðsluna av samgonguni millum [[Fólkaflokkurin|Fólkaflokkin]], [[Sambandsflokkurin|Sambandsflokkin]] og Javnaðarflokkin.

Javnaðarflokkurin er limur í [[Norðurlendsku Arbeiðararørslusamtakinum]] (SAMAK) og hevur møtirætt í [[Socialistisk International]] (SI).

[[Mynd:New smyril 12.46 - prime minister Eidesgaard.jpg|thumb|[[Jóannes Eidesgaard]]]]
[[Sosislistiskt Ungmannafelag|SU]], [[Sosislistiskt Ungmannafelag|Sosialistiskt Ungmannafelag]], varð stovnað í [[1965]]. Tað er politiskt ungmannafelag við tilknýti til Javnaðarflokkin. [[Sosislistiskt Ungmannafelag|SU]] er umboðað í leiðslu floksins á líkaføti við øll valfeløgini hjá flokkinum. [[Sosislistiskt Ungmannafelag|SU]] stuðlar Javnaðarflokkin í flestu viðurskiftum, men hevur eisini havt serstøðu um serstøk politisk mál. [[Sosislistiskt Ungmannafelag|SU]] er limur í [[Sosialistisku Ungmannafeløgini Í Norðurlondum|FNSU]], ''Sosialistisku Ungmannafeløgini Í Norðurlondum'', og [[Alheims Felagsskapurin Hjá Ungsosialistum|IUSY]], ''Alheims Felagsskapurin Hjá Ungsosialistum''.

Javnaðarflokkurin stovnaði blaðið [[Føroya Social Demokrat]], sum kom út fyrstu ferð [[24. mai]] [[1927]]. Seinni bleiv hetta til tíðindablaðið [[Sosialurin]], har millum blaðstjórarnar kunnu nevnast [[Vilhelm Johannesen]] og [[Jan Muller]]. Blaðið var ogn floksins heilt fram til [[2006]]. Í hesum tíðarskeiðið gjørdist [[Sosialurin]] størsta tíðindablaðið í [[Føroyar|Føroyum]]. Nýtt felag myndað av blaðleiðslu, starvsfólkum og [[Føroya Tele]] yvirtóku [[Sosialurin|Sosialin]] og reka hann í dag sum fjølmiðlafyritøkan [[Miðlahúsið]].

== Formenn ==
* [[1926]] [[M. S. Viðstein]]
* [[1936]] [[Petur Mohr Dam]]
* [[1968]] [[Einar Waag]]
* [[1969]] [[J. Fr. Øregaard]]
* [[1972]] [[Atli P. Dam]]
* [[1993]] [[Marita Petersen]]
* [[1996]] [[Jóannes Eidesgaard]]
* [[2011]] [[Aksel V. Johannesen]]

== Javnaðarløgmenn ==
* [[Petur Mohr Dam]] ([[1958]]–[[1962]], [[1967]]–[[1968]])
* [[Atli P. Dam]] ([[1970]]–[[1981]], [[1985]]–[[1989]], [[1991]]–[[1993]])
* [[Marita Petersen]] ([[1993]]–[[1994]])
* [[Jóannes Eidesgaard]] ([[2004]]–[[2008]])
* [[Aksel V. Johannesen]] ([[2015]]–[[2019]])

== Umboð á Løgtingi ==
=== 2019–2023 === 
Á [[Løgtingsvalið 2019|løgtingsvalinum 31. august 2019]] fekk Javnaðarflokkurin 7 tingfólk vald.<ref>[https://kvf.fo/greinar/2019/09/01/hesi-manna-nyggja-logtingid Hesi manna nýggja løgtingið], kvf.fo</ref>
* [[Aksel V. Johannesen]]
* [[Ingilín Didriksen Strøm]]
* [[Henrik Old]]
* [[Heðin Mortensen]]
* [[Djóni Nolsøe Joensen]]
* [[Jóhannis Joensen]]
* [[Bjarni Hammer]]

=== 2015–2019 ===
Niðanfyri verða nevnd tey ið vóru vald inn fyri Javnaðarflokkin, eisini løgtingslimir ið seinni gjørdist leysgangarar ella fóru í annan flokk.
{| class="wikitable"
!Navn
!Atkvøður
!Annað
!Fastur avloysari fyri landsstýrisfólk
|-
|[[Aksel V. Johannesen]]
|2.405
|Floksformaður
|[[Helena Dam á Neystabø]]
|-
|[[Sonja Jógvansdóttir]]
|1.020
|Leysgangari frá 16. sep. 2015
|
|-
|[[Eyðgunn Samuelsen]]
|427
|
|[[Jónleif Johannesen]]
|-
|[[Rigmor Dam]]
|393
|
|[[Kristianna Winther Poulsen]]
|-
|[[Heðin Mortensen]]
|392
|Borgarstjóri í Tórshavn
|
|-
|[[Kristin Michelsen]]
|387
|Borgarstjóri á Tvøroyri
|
|-
|[[Henrik Old]]
|302
|
|[[Djóni Nolsøe Joensen]]
|-
|[[Bjarni Hammer]]
|298
|
|
|}
keldur:
*[http://kvf.fo/val/l2015 kvf.fo] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151021092246/http://kvf.fo/val/l2015 |date=2015-10-21 }}
*[http://www.in.fo/news-detail/news/hesi-33-eru-vald/ in.fo] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160309141358/http://www.in.fo/news-detail/news/hesi-33-eru-vald/ |date=2016-03-09 }}

== Landsstýrisfólk 2015-2019 ==

{| class="wikitable"
!Navn
!Landsstýrissessur
|-
|[[Aksel V. Johannesen]]
|Løgmaður
|-
|[[Eyðgunn Samuelsen]]
|Landsstýriskvinna í almannamálum
|-
|[[Henrik Old]]
|Landsstýrismaður í samferðlumálum
|-
|[[Rigmor Dam]]
|Landsstýriskvinna í mentamálum
|-
|}

== Sí eisini ==
* [[Vinstrahallur politikkur]]

== Keldur ==
{{Reflist}}
*[http://www.j.fo/Søga.aspx?ID=41 www.j.fo - Úr søgu Føroya Javnaðarfloks]

== Ávísingar úteftir ==
* [http://www.javnadarflokkurin.fo/ Føroya Javnaðarflokkur] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060903192401/http://www.javnadarflokkurin.fo/ |date=2006-09-03 }}
* [http://www.phototravels.net/faroe-islands/index.html ''Frantisek Staud's Photo Gallery of The Faroe Islands'']
* [http://www.faroephoto.com/ ''Phtography of the Faroe Islands'']
* [http://www.trekearth.com/gallery/Europe/Denmark/Other/Faroe_Islands/ ''Phto Gallery of the Faroe Islands'']

{{Føroyskir flokkar}}
{{mánaðargrein}}

[[Bólkur:Føroyskir flokkar|Føroya Javnaðarflokkur]]