Sí keldu fyri Ísland

{{Infoboks Land|
uppruna_navn      = Ísland|
navn              = Ísland|
mynd_flagg        = Flag of Iceland.svg|
mynd_skjald       = Coat of arms of Iceland.svg|
motto             = Einki|
mynd_positión     = Europe-Iceland.svg|
alment_mál        = [[Íslendskt mál|Íslendskt]]|
høvuðsstaður      = [[Reykjavík]]|
forseti_heitið    = Forseti|
forseti           = [[Halla Tómasdóttir]]|
løgmaður_heitið   = Forsætisráðharri|
løgmaður          = [[:is:Bjarni Benediktsson (f. 1970)|Bjarni Benediktsson]]|
vídd              = 103 125|
vatn              = 2,7%|
íbúgvar           =393.483 |
íbúgvar_ár        = 2023|
íbúgvar_km2       = 3,1|
Forsetaveldi         = [[17. juni]] [[1944]]<ref>[http://servefir.ruv.is/1944/ 17. júní 1944] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170430003028/http://servefir.ruv.is/1944/ |date=2017-04-30 }}, ruv.is (íslendskt)</ref>|
gjaldoyra         = [[Íslendsk króna]] (ISK)|
tíðarzona         = [[UTC]] +0|
tjóðsangur        = ''[[Lofsöngur]]''|
alnet_økisnavn    = [[.is]]|
telefon_landakota = 354|
spenningur        = 230 V, 50 Hz|
viðmerkingar      =
}}

'''Ísland''' ([[Íslendskt mál|íslendskt]]: ''Ísland'') er heimsins norðasta [[tjóðveldi]]. [[Høvuðsstaður]] Íslands er [[Reykjavík]], og í Íslandi búgva umleið 393.483 fólk. Av hesum búgva eini 120.000 í [[Reykjavík]]. Hægsti staður í Íslandi er tindurin [[Hvannadalshnúkur]], sum er 2109,6 m. Ísland er oyggjarland og oyggin er 108.846 km<sup>2</sup>, harav 11.800 km<sup>2</sup> av oynni er [[innlandsísur]]. [[Gjaldoyra]] Íslands er [[íslendsk króna]] (ISK). [[Miðallívsævi]]n í landinum er 80 ár.<ref name="cia">{{Cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ic.html |title=CIA World Factbook |accessdate=2008-09-29 |archive-date=2020-05-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200518191543/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ic.html |dead-url=yes }}</ref> Ísland hevur verið undir [[Noreg|norskum]] og [[Danmark|donskum]] [[harradømi]], til landið í [[1944]] fekk [[fullveldi]]. Ísland var undir norskum stýri í árunum [[1262]] til [[1380]] og donskum stýri frá [[1380]] til [[1944]].

Norskir niðursetumenn komu til Ísland um somu tíð, sum landnámið var í [[Føroyar|Føroyum]]. Eins og [[Føroyar]] var Ísland fyrst undir [[Noreg|norskum]] ([[1262]]–[[1397]]) og seinni undir [[Danmark|donskum]] valdi ([[1397]]–[[1944]]). Ísland fekk [[heimastýri]] í [[1914|1904]], gjørdist [[fullveldi]] í [[1918]] og [[lýðveldi]] í [[1944]].<ref>[http://www.snl.no/Island/historie Store Norske Leksikon]</ref>

Íslendskur [[tjóðardagur]] er [[17. juni]]. Íslendingar hava valt føðingardag Jóns Sigurðssonar, tjóðarhetju, sum sín tjóðardag.

==Navnauppruni==
Navnið Ísland er fyrstu ferð nevnt í [[Norrønt|norrønum]] kvæðum í [[10. øld]], á enskum korti og rúnasteini frá [[11. øld]] og í verkinum hjá erkibiskupinum [[Adam av Bremen]] 1072 um erkibiskiparnar í Hamborgar erkibiskupdømi. Heitið íslendingur kemur fyri fyrstu ferð í sáttmála, sum íslendingar gjørdu við [[Ólavur Heilagi|Ólav Haraldsson]] Noregskong í 1022, skrivaður um 1080. Orðið íslendingur kemur fyri í íslendskum vísum frá 11. øld. 

== Søga ==
Frá byrjanini av [[9. øld]] búðu [[Írland (oyggj)|írar]] spjaddir um landið, og ikki fyrr enn í landnámstíðini byrjaði verulig búsetning og eina mest úr [[Noreg]]i. Ísland gjørdist skipað, sjálvstøðugt samfelag í [[930]], tá ið [[Altingið]] var sett á stovn. Ár [[1000]] verður samtykt í Altinginum, at trúgvin skal vera tann kristna. Um ár 1000 búðu uml. 60,000 fólk í landinum. Lógir landsins vera niðurskrivaðar í byrjanini av [[12. øld]]. Nakrar fáar ættir fingu stórt vald, og bardagarnir teirra millum viknaðu so nógv um valdið hjá Altinginum, at norski kongurin [[Hákun 4.]] í [[1262]] kundi gera Ísland til norskt [[hjáland]]. Tá ið drotning [[Margreta I]] í 1380 eisini gjørdist drotning av Noregi, kom Ísland undir danskt yvirvald. 

Danmarkar kongur, [[Kristian 3.]], sum eisini ráddi í Íslandi, sendi í 1538 íslendingum boð at kvitta við ta katólsku læruna og góðtaka trúbótina. Men tá ið málið kom fyri á altingi, varð tað felt. Á vári 1541 komu tvey donsk krígsskip til Íslands. Ørindi teirra vóru millum annað at fáa trúbótina samtykta. Tá ið altingið kom saman hetta árið, fekk Gizur bispur trúbótina samtykta í Skálholts bispadømi, men í hinum bispadøminum, har [[Jón Arason]] sat, kom viðtøka altingsins ikki í gildi. Stutt eftir hetta doyði Gizur bispur, og nú var Jón Arason mætasti maður í Íslandi; tað var líkt til, at trúbótin fór at verða trokað av landinum. Men í árinum 1550 tapti Jón Arason í einum bardaga. Hann og tveir synir hansara vórðu so settir í varðhald til næstu altingssetu. Men brádliga vórðu teir tiknir av døgum. Tað varð gjørt 7. nov. í 1550. Árið eftir komu 4 krígsskip úr Danmark at fullfíggja trúbótina í Íslandi. Tann katólska kirkjan varð tá skjótt avtikin, og trúbótin kom at valda í øllum landinum.
[[Mynd:Thingvellir.jpg|thumb|right|250px|Á søguliga staðnum Þingvellir varð Ísland lýst lýðveldi at vera tann 17. juni 1944.]]
[[Mynd:Reykjavik_althing.jpg|thumb|right|250px|Alting Íslands, elsta ting í heiminum, er í Reykjavík. Í Altinginum verða landsins lógir samtyktar.]]
Tá ið danski kongurin [[Fríðrikur 6.]] í 1834 skuldi stovna stættating síni, var ætlan hansara, at Ísland, har hann hevði valdið, eisini skuldi senda umboðsmenn á stættating. Hetta var ikki væl umtókt av íslendingum, og ein teirra, [[Baldvin Einarsson]], helt fyri, at Ísland hevði ikki neyðugt at senda nakað umboð; teir høvdu sítt gamla, halga stættating á Tingvøllum. Baldvin, andaðist, áðrenn málið var avgreitt. Men íslendingar kjósaðu sær ongar sendimenn; og tí setti kongur tveir fulltrúar at taka sær av íslendsku málunum, men hetta var illa dámt av íslendingum. Tá ið Danmark fekk sína fríu grundlóg í 1849, var ætlanin at hon eisini skuldi gjalda í Íslandi. Men við [[Jóni Sigurðssyni]] á odda mótmæltu íslendingar tí. Teir vildu hava sjálvstýri fyri Ísland; einasta samband, sum við Danmark skuldi vera, var ein felags kongur. So langt vildi Danmark ikki ganga teimum á møti, men tá ið íslendingar í 1874 høvdu túsund ára minningarhaldið fyri landnáminum, fingu teir meiri sjálvstýri, enn teir fyrr høvdu havt.

Næsta mál, sum ósemja stóðst av, var flaggmálið. Eins og norðmenn ta tíðina, teir stóðu saman við [[Svøríki]], stríddust fyri egnum flaggi, soleiðis fóru íslendingar undir at útvega landi sínum [[flagg]]. Eisini her gjørdist ein togan aftur og fram. Tað var ikki einans flaggmálið, men eisini ymsi stjórnarmál, ið togað varð um. Í 1918 fór ein donsk sendinevnd til Íslands at samráðast um øll trætumál. Nú varð farið til botns í øllum, ið ósemja stóðst av. Úrslitið var eitt uppskot til nýggja skipan landanna millum, har Ísland kom at gerast eitt leyst og óheft ríki, sum einans hevði kong felags við Danmark. Í Íslandi skuldu danir hava somu sømdir sum íslendingar, og í Danmark skuldu íslendingar hava somu sømdir sum danir. Hesin sáttmáli varð góðtikin av íslendska fólkinum og Altinginum. Síðan varð hann góðtikin av danska ríkisdegnum, og kongur settu hond sína undir hann 30. nov. í 1918, og longu dagin eftir kom hann í gildi.

Í 1920 fekk Ísland nýggja grundlóg samsvarandi hesi nýggju samtykt. Og í 1944, tá ið alt sambandið millum Danmark og Ísland var avkvett av krígnum, søgdu íslendingar seg leysar av kongsfelagsskapinum við Danmark og skipaðu landið sum eitt [[Forsetaskipan|lýðveldi]]. Fyrsti forseti Íslands var [[Sveinn Björnsson]]. Undir [[Seinni heimsbardagi|Seinna heimsbardaga]] var Ísland fyrst hersett av [[Stórabretland]]i og síðan av [[USA]]. Í 1946 fóru amerikumenn av landinum aftur, men vóru tó verandi á flogstøðini í [[Keflavík]], sum teir kundu nýta, um teir afturfyri vardu Ísland hernaðarliga.

== Búskapur ==
[[Mynd:View_from_Hallgrímskirkja_2.JPG|thumb|right|250px|[[Reykjavík]] er miðdepilin fyri handli, mentan og tænastu. Í Reykjavík er eisini landsins størsta fiskivinnuhavn.]]
Íslendska húsarhaldið hevur altíð verið bundið at fiskiskapi. Av teirri grund flutti Ísland fiskimarkið út á 200 fjórðingar í [[1979]], men tað var við tógvið stríð og nógv rok á fiskigrunnunum. [[Hav]]ið uttanum Ísland er reint, millum annað tí Ísland ikki sjálvt er eitt [[Dálking|dálkandi]] land. Í [[hav]]inum kring Ísland er ein rúgva av fiskasløgum, m.a. [[toskur]], [[hýsa]], [[lodna]], [[upsi]], [[sild]] og [[kalvi]]. Av skeljadjórum, sum nógv er til av, kann nevnast [[jomfrúhummarar]], [[rækjur]] og [[jákupsskeljar]]. Fiskiflotin er nýmótans og telist millum teirra best útgjørdu í heiminum. Útflutningurin av fiskavørum er meginparturin frystur [[fiskur]], men teir útflyta eisini turran fisk, saltfisk, niðursjóðaðan fisk, fiskaolju og fiskamjøl. 

Bert 1 % ella 1030 km<sup>2</sup> av Íslandi er dyrkað jørð. Grasið verður mest nýtt til [[jóturdýr]], men eitt sindur av hoyggi selja teir av landinum. [[Seyður|Áseyðatalið]] liggur um 500.000. Hvørt heyst verður umleið helvtin av stovninum slaktaður. Neytini eru uml. 75.000, rossini uml. 77.000, svín uml. 4.000 og høsn uml. 160.000. Um heystið verður á [[Rossur|rossabaki]] farið eftir [[Seyður|seyðinum]], sum verður rikin í eina serliga rætt, sum líkist einari ringreið. Fyrst verða allir [[Seyður|seyðirnir]] riknir inn í miðjuna á rættini, og so verða teir býttir út til eigararnar, sum hvør eigur eina rætt út frá miðjuni. [[Seyður|Seyðirnir]] eru markaðir, so hvør kennir sínar. Ísland flytir [[Seyður|seyðakjøt]] av landinum, og einki verður flutt inn. Eitt sindur av ullarvørum verða eisini útfluttar. 

Í Íslandi er lítið av ráevnum, men tað er hampiliga lætt at fáa fatur í orku. Hetta hevur havt við sær, at teir hava bygt sínar egnu verksmiðjur, ið framleiða burtur úr innfluttum ráevnum. Henda framleiðsla hevur stóran týdning fyri útflutningin. Nærindis [[Reykjavík]] liggur ein nýmótans [[Aluminium|aluminiumsverksmiðja]]. Fyri at tað skal bera til at framleiða [[aluminium]], noyðast teir at innflyta rávøruna, og framleiðslan má hava nógva og bíliga el-orku. Til at framleiða eitt tons av [[aluminium]] mugu teir hava 22.000 kWh. Í [[1988]] brúkti verksmiðjan 33,5 % av allari el-orkuni, sum varð framleitt í Íslandi. Verksmiðjan var bygd í [[1968]], og har arbeiða 600 fólk. Hon liggur tætt við strondina, so tað er lætt at lossa málmin, ið kemur frá [[Avstralia]], [[Afrika]] og [[Grønland]]i. Ætlanir eru nú um at byggja eina verksmiðju aftrat, tætt við ta gomlu. 

[[Seyður]] hevur altíð havt ómetaligan týdning fyri Ísland. Í øldir hava fólk hórað undan orsakað av [[Seyður|seyðinum]]. Av [[Seyður|seyðinum]] fingu fólk bæði [[Matur|mat]] og klæði. Í gomlum døgum mjólkaðu íslendigar eisini [[Seyður|seyðunum]] og brúktu seyðamjólkina til "skyr". Tað gera tey ikki longur, men tey eta nógv [[Seyður|seyðakjøt]], og av tí bleytu ullini gera teir teppir, klæðir o.m.a. 

Í 2015 var [[Bruttotjóðarúrtøka|bruttotjóðarúrtøka]] Íslands 51.261,875 fyri hvønn íbúgva.<ref>[https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2015/01/weodata/weorept.aspx?sy=2014&ey=2014&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=512%2C668%2C914%2C672%2C612%2C946%2C614%2C137%2C311%2C962%2C213%2C674%2C911%2C676%2C193%2C548%2C122%2C556%2C912%2C678%2C313%2C181%2C419%2C867%2C513%2C682%2C316%2C684%2C913%2C273%2C124%2C868%2C339%2C921%2C638%2C948%2C514%2C943%2C218%2C686%2C963%2C688%2C616%2C518%2C223%2C728%2C516%2C558%2C918%2C138%2C748%2C196%2C618%2C278%2C624%2C692%2C522%2C694%2C622%2C142%2C156%2C449%2C626%2C564%2C628%2C565%2C228%2C283%2C924%2C853%2C233%2C288%2C632%2C293%2C636%2C566%2C634%2C964%2C238%2C182%2C662%2C453%2C960%2C968%2C423%2C922%2C935%2C714%2C128%2C862%2C611%2C135%2C321%2C716%2C243%2C456%2C248%2C722%2C469%2C942%2C253%2C718%2C642%2C724%2C643%2C576%2C939%2C936%2C644%2C961%2C819%2C813%2C172%2C199%2C132%2C733%2C646%2C184%2C648%2C524%2C915%2C361%2C134%2C362%2C652%2C364%2C174%2C732%2C328%2C366%2C258%2C734%2C656%2C144%2C654%2C146%2C336%2C463%2C263%2C528%2C268%2C923%2C532%2C738%2C944%2C578%2C176%2C537%2C534%2C742%2C536%2C866%2C429%2C369%2C433%2C744%2C178%2C186%2C436%2C925%2C136%2C869%2C343%2C746%2C158%2C926%2C439%2C466%2C916%2C112%2C664%2C111%2C826%2C298%2C542%2C927%2C967%2C846%2C443%2C299%2C917%2C582%2C544%2C474%2C941%2C754%2C446%2C698%2C666&s=NGDPDPC&grp=0&a=&pr.x=37&pr.y=10 World Economic Outlook Database - April 2015]</ref>
[[Mynd:Bárðarbunga_Volcano,_September_4_2014_-_15123275226.jpg|thumb|right|250px|Í Íslandi eru nøkur av virknastu eldgosum í heiminum. Eldgosini eru í beinari linju úr Norðuratlantsrygginum.]]

== Politikkur ==
Ísland er eitt tjóðveldi, sum verður stýrt av einari stjórn. Stjórnin er [[Altingið]], sum er tað íslendska tingið, og forsetin. Forsetin, sum ikki er limur í nøkrum politiskum flokki, verður valdur 4. hvørt ár. Leikluturin hjá íslendska forsetanum er symbolskur. Tað eru 63 fólkavald umboð í Altinginum úr øllum teimum politisku flokkunum. Ísland hevur sum einasta land í heiminum ein politiskan kvinnuflokk. 

Ísland hevur ongantíð havt egna hermegi, men í [[1951]] gjørdu Ísland og [[USA]] avtalu um, at ein [[NATO]] støð skuldi vera í Íslandi. Hon er í [[Keflavík]], og er ein heimur fyri seg. 

Ísland hevur verið tað av [[Norðurlond]]um, sum eina harðast hevur verið ímóti limaskapi í [[ES]]. Hendi tað, so fór allur tjóðskapur og samleiki og sjálvsavgerðarrættur fyri bakka. Men meina fíggjarkreppan í Íslandi seinastu tíðina hevur fingið stóran part av íslendingum at hálsa um. Seinastu meiningakanningarnar vísa, at heili 80 pst. av íslendingum halda, at Ísland eigur at søkja um [[ES]]-limaskap. 

11. juni [[2010]] samtykti íslendska stjórnin at broyta vígslulógina soleiðis, at [[samkynd]] hava rætt til at giftast í landinum. Lógin er broytt soleiðis, at hjúnaband er millum "mann og kvinnu, "mann og mann" og "kvinnu og kvinnu". Tað Íslendska Altingið samtykti lógina við 49 atkvøðum fyri og ongari ímóti. Ísland er tað einasta landið í heiminum, sum hevur havt ein [[samkynd]]an stjórnarleiðara. Tað er [[Jóhanna Sigurðardóttir]], ið sat frá 1. februar [[2009]] til 23. mai [[2013]].

=== Menningarhjálp ===

Íslendska stjórnin letur 57,6 evrur í almennari [[menningarhjálp]] fyri hvønn íbúgva í Íslandi í 2013 <ref>http://epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/table.do?pcode=tsdgp520&language=en</ref>. Tað er minst av øllum [[Norðurlond]]um. 57,6 evrur fyri hvønn íbúgva í Íslandi er bert ein tíggjundi partur av tí, sum [[Noreg]] letur; 689 evrur fyri hvønn íbúgva í Noregi. [[Svøríki]] letur 426 evrur í almennum stuðli fyri hvønn íbúgva, [[Danmark]] 378 og [[Finnland]] 187,5. Íslendska stjórnin hevur boðað frá, at hon fer at minka játtanina til stuðul í 2014

== Fólkið ==
[[Mynd:Reykjavik's_church.jpg|thumb|right|250px|[[Hallgrímskirkja]]n í [[Reykjavík]] er tann størsta kirkjan í Íslandi.]]
[[Mynd:Thingvallavatn.jpg|thumb|right|250px|Størsta vatn í Íslandi er [[Þingvallavatn]].]]
[[Mynd:Gullfoss_March07-1.JPG|thumb|right|250px|[[Gullfossur]] í [[mars]] [[2007]].]]
[[Mynd:Map_of_Iceland.svg|thumb|right|250px|Kort av Íslandi]]
325 671 fólk búgva í Íslandi (í jan [[2014]]). Av hesum býr meiri enn helmingurin um [[Reykjavík]]arleiðina. Eins og hjá okkum eru menninir betri umboðaðir í íslendska fólkatalinum enn kvinnurnar. Í 2014 eru 164 130 menn og 162 920 kvinnur. Næstan 24 000 av teimum, sum búgva í Íslandi, eru útlendskir ríkisborgarar. Størsti parturin av fólkinum býr í sunnara og vestara partinum av landinum, har veðurlagið er tað rætta, orsakað av havstreyminum. 1 % av fólkinum eru ikki lesifør og 8 % av fólkinum eru arbeiðsleys<sup>2</sup>. Vinnuloysið var eitt hitt lægsta í [[Evropa]] í [[2007]] (1 %). 

=== Átrúnaður ===

[[Víkingar]]nir høvdu fleiri ymiskar gudar. Áðrenn teir vórðu [[Kristindómur|kristnaðir]], skrivaðu teir spennandi sagnir um norrøna gudaheimin. Men henda trúgvin megnaði ikki at standa ímóti [[Kristindómur|kristindóminum]], ið kom til Íslands um leið ár [[1000]], tá ið víkingaøldin var um at vera liðug. Í fólkakirkjuni eru 90,5% av íslendska fólkinum limir. Tríggjar evangelisk-lutherskar fríkirkjur eru í Íslandi, og tær hava 3,5% av fólkinum sum limir. Síðan [[1944]] hevur kirkjumálaráðharrin staðið fyri øllum viðurskiftum í [[Kirkja|kirkjuni]]. Biskupurin er hægsti kirkjuligi myndugleiki; biskupur og [[kirkja]]n avgera, hvat skal ganga fyri seg í kirkjuni. Minni enn fjórðingurin av prestunum eru kvinnur. Tann fyrsti kvinnuligi presturin fekk starv í [[1974]]. Kvennakirkjan hevur kvinnugudstænastu eina ferð um mánaðin. Kanningar vísa, at íslendingar eru trúgvandi fólk. Tað gongur ikki nógv fólk í [[Kirkja|kirkju]] vanliga, men í smamband við høgtíðir og serlig høvi, sum [[Dópur|dóp]], ferming, hjúnavígslu og jarðarferðir, verður dúgliga vitjað. Um 72 % av fólkinum hoyrir til fólkakirkjuna, og restin hoyrir til ymsar aðrar smærri trúarbólkar - flestu [[Kristindómur|kristnir]].

841 [[muslimar]] búgva í Íslandi og tvey muslimsk samfeløg eru í landinum: Muslimska Foreiningin í Íslandi og Islamiskt Kultursentur. Tað hevur elvt til kjak í Íslandi, at ein [[moska]] verður bygd í 2015. 

=== Útbúgving ===

Fyrsta universitetið í Íslandi var sett á stovn í [[1911]]. Útbúgving hevur altíð verið raðfest frammaliga í Íslandi. Íslendingar hava verið kendir fyri at lesa í útlandinum, ikki bara í [[Danmark]] og [[USA]] sum teir felstu gera, men eisini í nógvum øðrum londum. [[Føroyar]] hava leingi havt gott samband við Ísland, men kortini hava ikki nógv leita sær til Íslands at lesa hægri lestur. Tey sum eru farin hava fyri tað mesta lisið íslenskt ella ymsar listagreinir, serliga [[Tónleikur|tónleik]]. Nú eru nógv skeið fyriskipaði á enskum og tískil er tað lættari hjá útlendskum studentum at lesa í Íslandi. 

10 stovnar bjóða hægri lestur í Íslandi. 8 av teimum eru góðkendir sum universitet, men bara eitt teirra veitir allar tær vanligu universitets lærugreinirnar. Hini hava øll lagt seg eftir nøkrum fáum lærugreinum ella í summum førum bert einari lærugrein.

Útbúgvingarskipanin í Íslandi er skipað á sama hátt, sum í nógvum øðrum londum við bachelorstigi og masterstigi. Ein bachelorútbúgving tekur vanliga 3-4 ár og ein masterútbúgving vanliga tvey ár. Einstakar útbúgvingar hava fimm ella seks ára normeraða lestrartíð. Millum annað løgfrøði (5 ár), lækni (6 ár) og tannlækni (6 ár). 

Flestu útbúgvingunum er frálæran á [[Íslendskt (mál)|íslendskum]], men fleiri og fleiri verða nú eisini á [[Enskt (mál)|enskum]]. [[Háskóli Íslands]] í [[Reykjavík]] er tann stovnurin, sum hevur flestu tilboðini á [[Enskt (mál)|enskum]]. [[Háskólinn í Reykjavík]] ([[Enskt (mál)|enskt]]: ''University of Reykjavik'') er eitt privat universitet undir íslendska handilskamarinum. Millum annað fæst BS útbúgving teldufrøði og BS útbúgving í 'business administration' á skúlanum.

== Landafrøði ==
[[Mynd:Erupting_geysir.jpg|thumb|right|250px|[[Geysir]]]]
Ísland er næststørsta [[oyggj]] í [[Evropa]] og er 103 000 km<sup>2</sup> til støddar. Oyggin er 500 km long eystur og vestur og 313 km breið suður og norður. Ísland er háslætti á [[Norðuratlantshavsrygg]]i. Fleiri hundrað [[gosfjøll]] eru í landinum, men bert uml. 30 eru virkin. Mikil hiti í undirgrundini elvir til, at heitt vatn rennur og spríkur upp úr jørðini. Ongastaðni í heiminum eru so nógvar [[heitar keldur]] sum í Íslandi, og í mongum býum verður heita vatnið nýtt at hita hús við. Umleið 90 % av húsarhaldunum eru upphitað við jarðarhita. 

Hægsta fjall er [[Øræfajøkul]], sum er 2110 m. høgt. 

=== Jarðfrøði ===
Jarðarskorpan er stórar [[Meginlandarák|plátur]], sum flyta seg spakuliga sum ísur á vatni. Sumstaðni brotna [[Meginlandarák|pláturnar]], men aðrastaðni verða tær trýstar ella eltar saman. Í samankomingunum eru ofta [[eldgos]] og [[jarðskjálvti]]. Ísland er á [[Norðuratlantsrygg]]inum, sum gongur mitt norður ígjøgnum [[Atlantshav]]ið. Á hesum ryggi koma tvær [[Meginlandarák|jarðarplátur saman]], [[Evrásiapláta|Evrasiatiska plátan]] og [[Norðuramerikapláta|Amerikanska plátan]]. [[Meginlandarák|Pláturnar]] flyta seg hvør sín veg, 1-2 cm um árið. [[Eldgos]] hava verið nógvastaðni á rygginum. 

Í Íslandi eru nøkur av virknastu [[gosfjøll]]um í heiminum. Í Íslandi eru fleiri enn 30 virkin [[gosfjøll]], og síðan landnámið hevur [[eldgos]] verið í miðal fimta hvørt ár. [[Eldgos]]ini eru í beinari linju úr [[Norðuratlantsrygg]]inum, sum gongur í landnyrðing ígjøgnum Ísland. Yngstu grótsløgini eru mitt í landinum, og tey elstu eystan fyri og vestan fyri [[gosfjøll]]ini. Har [[eldgos]]ini eru í Íslandi, kemur jarðarhitin upp. Rundan um tær heitu keldurnar eru øki, sum ikki eru so heit. Har eru teir heitu svimjihyljarnir. Jarðarhitin er íslendingum til stórt gagn. Teir brúka hann at hita sethús og vakstrarhús við og til serídnað. 86 % av íbúðunum í Íslandi eru hitaðar við jarðarhita. 

=== Býir ===
[[Mynd:Reykjavík séð úr Hallgrímskirkju 6.JPG|thumb|right|250px|Annar hvør íslendingur býr í [[Reykjavík]], sum er høvuðsstaður landsins.]]
[[Mynd:Ísafjörður_12_June_2019.jpg|thumb|right|250px|Á [[Ísafjørður|Ísafirði]] búgva eini 3500 fólk.]]
{| class="wikitable"
!
!Bý
!Íbúgvar
|-
|1
|[[Reykjavík]]
|118 861
|-
|2
|[[Kópavogur]]
|30 000
|-
|3
|[[Hafnarfjörður]]
|25 107
|-
|4
|[[Akureyri]]
|17 304
|-
|5
|[[Reykjanesbær]] 
|14 000
|-
|6
|[[Garðabær]]
|10 139
|-
|7
|[[Mosfellsbær]]
|8 317
|-
|8
|[[Árborg]]
|7 693
|-
|9
|[[Akranes]]
|6 419
|-
|10
|[[Fjarðabyggð]]
|5 000
|}

==Dýralívið==
[[Mynd:Vestmannaeyjar,_Iceland_(Unsplash_OagAyc1Eh10).jpg|thumb|right|250px|Nøkur av størstu fuglabjørgum í heiminum eru í Íslandi.]]
Í Íslandi eru fá vill djór samanborið við onnur lond. Orsøkin er, at Ísland er ein oyggj langt frá øðrum londum, og tí er trupult hjá djórunum at koma higar. Í sjónum við Ísland eru tvey kópasløg, [[láturkópur]] og [[steinkópur]]. Steinkópur er allastaðni við Ísland. Láturkópur er sjáldsamari. Fyrr varð nógvur kópur veiddur, kjøtið varð etið og skinnið nýtt. 

[[Revur]]in er einasta súgdjórið, sum var í Íslandi undan fólkunum. Sannlíkast hevur revurin verið her síðani síðst í farnu ístíð. Hann verður eisini nevnur fjallrevur og hvítrevur. Revurin er allastaðni í Ísland. 

[[Minkur]]in kemur upprunaliga úr [[Norðuramerika|Norður-Amerika]]. Hann kom til Íslands í 1931, tí menn ætlaðu at ala minkar í búrum og selja skinnini. Nógvir minkar sluppu leysir og spjaddu seg um alt landið. 

[[Brún rotta|Rottan]] ella brún rotta kom til Íslands uml. 1750 og var fyrst at síggja í [[Reykjavík]]. Í dag er hon allastaðni og mest við strendurnar og á ruskplássum. Í Íslandi eru tvey músasløg. [[Heimamús]]in heldur til nær fólki. [[Hagamúsin]] heldur til í náttúruni eins væl og í bygdum øki. 

[[Reindýr|Reindjór]] vórðu fyrstu ferð flutt til Íslands í 1771 úr [[Noreg]]i, og nøkur ár seinni komu fleiri. Í dag eru um 3,000-4,000 djór, og tey halda til á Eysturlandinum. Á sumri eru reindjórini í fjøllunum, men á vetri koma tey oman í bygdirnar. Á heysti er loyvt at skjóta ávíst tal av reindjórum, tí annars verða tey ov nógv í tali. 

== Keldur ==
<references/>

== Sí eisini ==
* [[Reykjavík]]
* [[Norðurlond]]

{{Norðurlond}}
{{Útnorðurráðið}}
{{Evropa}}
{{NATO}}
{{Commonscat|Iceland}}

[[Bólkur:Evropa]]
[[Bólkur:Ísland| ]]
[[Bólkur:Oyggjar]]
[[Bólkur:Skandinavia]]