Sí keldu fyri Yangtze

{{Geobox|River
<!-- *** Heading *** -->
| name = Yangtze<br/>{{Noitalic|{{nobold|{{lang|zh-hans|长江}}}}}}
| other_name = Cháng Jiāng
| category =
| category_hide = 1
<!-- *** Names **** -->
| etymology =
| nickname =
<!-- *** Image *** -->
| image = Dusk on the Yangtze River.jpg 
| image_caption = Skýming yvir Yangtze ánna ([[Tríggjar Gjáir]])
| image_size = 300
<!-- *** Country *** -->
| country = {{flag|Kina}}
| province = Qinghai
| province1 = [[Tibet]]
| province2 = Yunnan
| province3 = Sichuan
| province4 = Chongqing
| province5 = Hubei
| province6 = Hunan
| province7 = Jiangxi
| province8 = Anhui
| province9 = Jiangsu
| province10 = Shanghai
| region =
| district =
| municipality =
<!-- *** Family *** -->
| parent =
| tributary_left = [[Yalong áin|Yalong]]
| tributary_left1 = [[Min áin (Sichuan)|Min]]
| tributary_left2 = [[Tuoáin|Tuo]]
| tributary_left3 = [[Jialing áin|Jialing]]
| tributary_left4 = [[Han áin (Yangtze River tributary)|Han]]
| tributary_right = [[Wu áin (Yangtze River)|Wu]]
| tributary_right1 = [[Yuan áin|Yuan]]
| tributary_right2 = [[Zi áin|Zi]]
| tributary_right3 = [[Xiang áin|Xiang]]
| tributary_right4 = [[Gan áin (Jiangxi)|Gan]]
| tributary_right5 = [[Huangpu áin|Huangpu]]
| city = Yibin
| city1 = Luzhou
| city2 = Chongqing
| city3 = Wanzhou
| city4 = Yichang
| city5 = Jingzhou
| city6 = Yueyang
| city7 = Wuhan
| city8 = Jiujiang
| city9 = Anqing
| city10 = Tongling
| city11 = Wuhu
| city12 = Nanjing
| city13 = Zhenjiang
| city14 = Nantong
| city15 = Shanghai
| landmark =
<!-- *** River locations *** -->
| source = Geladaindong Peak
| source_location =  Tanggula Mountains | source_region = Qinghai | source_country =
| source_elevation = 5042
| source_lat_d = 33| source_lat_m = 25| source_lat_s = 44| source_lat_NS =N
| source_long_d = 91| source_long_m =10 | source_long_s = 57| source_long_EW =E
| mouth = Eysturkinesiska Havið
| mouth_location = [[Shanghai]]| mouth_region = og [[Jiangsu]] | mouth_country =
| mouth_lat_d = 31| mouth_lat_m = 23| mouth_lat_s = 37| mouth_lat_NS =N
| mouth_long_d = 121| mouth_long_m =58 | mouth_long_s =59 | mouth_long_EW =E
<!-- *** Dimensions *** -->
| length =  6300
| length_note = <ref>Encyclopædia Britannica: Yangtze River http://www.britannica.com/eb/article-9110538/Yangtze-River</ref>
| width =
| depth =
| volume =
| watershed = 1808500
| watershed_note = <ref>{{cite journal
  |author=Zhang Zengxin; Tao Hui; Zhang Qiang; Zhang Jinchi; Forher, Nicola; Hörmann, Georg
  |title=Moisture budget variations in the Yangtze River Basin, China, and possible associations with large-scale circulation
  |journal=Stochastic Environmental Research and Risk Assessment
  |publisher=Springer Berlin/Heidelberg
  |pages=579–589
  |date=
  |volume=24|number=5
  |accessdate=2010-07-27
  |doi=10.1007/s00477-009-0338-7}}</ref>
| discharge = 30166
| discharge_note = <ref name="chinarivers">{{cite web
  |url=http://china.org.cn/english/eng-shuzi2003/gq/dili5.htm
  |title=Main Rivers
  |publisher=China.org.cn
  |work=National Conditions
  |date=
  |accessdate=2010-07-27}}</ref>
| discharge_max = 110000
| discharge_max_note = <ref>https://probeinternational.org/three-gorges-probe/flood-types-yangtze-river {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110723145933/https://probeinternational.org/three-gorges-probe/flood-types-yangtze-river |date=2011-07-23 }} Accessed 2011-02-01</ref><ref>{{cite news
  |title = Three Gorges Says Yangtze River Flow Surpasses 1998
  |url = http://www.businessweek.com/news/2010-07-20/three-gorges-says-yangtze-river-flow-surpasses-1998.html
  |work = Bloomberg Businessweek
  |date = 2010-07-20
  |accessdate = 2010-07-27}}</ref>
| discharge_min = 2000
| discharge_min_note =
<!-- *** Free fields *** -->
| free = | free_type =
<!-- *** Maps *** -->
| map = Yangtze_River_Map.png
| map_caption = Leiðin hjá Yangtze ánni gjøgnum Kina
| map_size = 300px
| map_locator =
| map_locator_x =
| map_locator_y =
<!-- *** Website *** -->
| website =
| commons =
<!-- *** Footnotes *** -->
| footnotes =
}}
{{Infobox Chinese
  |title=Chang Jiang
  |t={{linktext|長江}} 
  |s={{linktext|长江}}
  |p=Cháng Jiāng
  |w=Ch'ang<sup>2</sup> Chiang<sup>1</sup>
  |mi={{IPAc-cmn|ch|ang|2|-|j|iang|1}}
  |gr=Charng Jiang
  |j=Coeng<sup>4</sup> Gong<sup>1</sup>
  |y=Chèuhng Gōng
  |tl=Tiông Kang
  |hsn=dɒŋ<sup>13</sup>kiɒŋ<sup>44</sup>
  |l="The Long River"
  |mc=ɖjang kæwng
  |oc-bs=&#42;{{IPA|Cə-[N]-traŋ kˤroŋ}}
  |altname=Yangtze áin
  |s2={{linktext|扬子江}}
  |t2={{linktext|揚子江}}
  |p2= {{linktext|Yángzǐ Jiāng}}
  |w2= Yang-tzu Chiang
  |hsn2=jɒŋ<sup>13</sup>tsɯ<sup>31</sup>kiɒŋ<sup>44</sup>
  |mi2={{IPA|[jɑ̌ŋtsɨ̀ tɕjɑ́ŋ]}}
  |j2=Joeng<sup>4</sup>-zi<sup>2</sup> Gong<sup>1</sup>
  |tib={{Bo-textonly|འབྲི་ཆུ་ }}
    |wylie='Bri Chu
    |thdl=Dri Chu 
}}

'''Yangtze Áin''' ({{IPAc-en|lang|pron|ˈ|j|æ|ŋ|t|s|i}} ella {{IPAc-en|ˈ|j|ɑː|ŋ|t|s|i}}), ([[Mandarin kinesiskt|Kinesiskt]]: 长江, ''Cháng Jiāng''), kend í [[Kina]] sum '''''Chang&nbsp;Jiang''''' ella '''Yangzi''', er tann longsta áin í [[Asia]] og tann triðlongsta áin í heiminum. Hon rennur ígjøgnum {{Convert|6300|km|mi|0|sp=us}} frá jøklunum á [[Qinghai-Tibet]] háslettanum í [[Qinghai]] eystureftir gjøgnum útsynningspartin av Kina, mið-Kina og Eysturkina, áðrenn hon at enda rennur út á sjógv í [[Eysturkinesiska Havið]] í [[Shanghai]].

Áin er tann longsta ið heiminum ið bert rennur gjøgnum eitt land. Hon veitir burtur vatn úr einum fimtaparti av jarðarøkinum í Kina, og í økjunum fram við ánni býr ein triðingur av fólkinum í Kina.<ref>[http://www.cjw.gov.cn/index/river/liuyugk-3.asp?link=1]{{Deyð leinkja|date=October 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}. Accessed 10 Sept 2010. {{zh icon}}</ref>  Yangtze áin hevur eisini millum heimsins størstu frárenslum.

Ein partur av Yangtze rennur gjøgnum djúpar gjáir í vestara Yunnan og er partur av [[Tjóðarlundin Tríggjar Javnfjarar Áir|Tjóðarlundini Tríggjar Javnfjarar Áir]] í Yunnan, ið er ein UNESCO [[Heimsarvur]].

[[Vatnbyrgingin hjá teimum trimum gjáunum]] í Yangtze ánni er heimsins størsta vatnorkuverk.<ref>
{{cite web
|url=http://earthobservatory.nasa.gov/IOTD/view.php?id=38879
|title=Three Gorges Dam, China : Image of the Day
|publisher=earthobservatory.nasa.gov
|accessdate=2009-11-03
}}
</ref><ref>[http://internationalrivers.org/node/356 International Rivers, Three Gorges Dam profile] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090420125825/http://internationalrivers.org/node/356 |date=2009-04-20 }}, Accessed August 3, 2009</ref>

Yangtze áin spælir ein stóran leiklut í søgu Kina og fyri búskapinum í landinum. Tað múgvandi Yangtze áarósin framleiðir eisini so nógv sum 20% av BTÚ hjá Kina. 

==Nøvn==

===Kinesiskt===
{{anchor|Kinesiskt navn|Kinesisk nøvn}}
Av tí at upprunin til Yangtze ikki varð staðfestur fyrr enn í nýggjari tíð, so hava kinesarar givið ánni ymisk nøvn til niðaru og ovaru partarnar av ánni.<ref name=kincha/>

"Yangtze" var í veruleikanum navnið á Chang Jiang fyri tann niðara partin frá Nanjing til áarmunnnan við Shanghai. Men eftirsum vesturlendskir trúboðarar fyrst og fremst vóru virknir í hesum økinum, og kendu til navnið á hesum strekkinum av Chang Jiang, so varð "Yangtze áin" nýtt um alla Chang Jiang á enskum. Tað skal viðmerkjast, at í Nýkinesiskum, verður Yangtze enn nýtt um niðara partin av Chang Jiang frá Nanjing til áarmunnan. Yangtze verður aldri nýtt um alla Chang Jiang ánna.

====''Chang Jiang'' – "Áin Langa"====
'''''Chang Jiang''''' (长江/長江) er tað nýtíðar kinesiska navnið fyri tann lægra partin {{convert|2884|km|mi|abbr=on}} av Yangtze frá samanrenningini við [[Min áin (Sichuan)|Min ánna]] í [[Yibin]] í [[Sichuan (landslutur)|Sichuan]] til áarmunnan í [[Shanghai]].  ''Chang Jiang'' merkir bókstaviliga "Langa Áin."  Í fornøldini var hetta strekki av ánni nevnt, ''Jiang''   {{lang|zh|'''江'''}},<ref name=baxjiang>Baxter, Wm. H. & Sagart, Laurent. ''{{PDFlink|1=[http://crlao.ehess.fr/docannexe.php?id=1207 Baxter–Sagart Old Chinese Reconstruction]|2=1.93&nbsp;MB}}'', p. 56. 2011. Accessed 12 August 2013.</ref> ein kinesiskur bókstavur, ið sambindur vatnið radikalt {{lang|zh|氵}} við tað einsljóðandi {{lang|zh|工}} (nú úttalað ''gōng'', men ''*kˤoŋ'' á fornkinesiskum.<ref>Baxter & al. (2011), {{PDFlink|1=[http://crlao.ehess.fr/docannexe.php?id=1207 p. 69]|2=1.93&nbsp;MB}}.</ref>) ''Krong'' verður hildið at vera eitt orð á tí Austroasiatiska málinum hjá lokalum fólkasløgum, sum t.d. [[Baiyue|Yue]] og líkist ''*krong'' á Proto-Vjetnamesiskum og ''krung'' á [[Mon mál|Mon]], øll hesi merkja "áin".<ref>Philipsen, Philip. ''Sound Business: The Reality of Chinese Characters'', [https://books.google.com/books?id=qyPndWdUrdIC&pg=RA1-PT12 p. 12]. iUniverse (Lincoln), 2005. Accessed 12 August 2013.</ref> Undir [[Han ríkið|Han-ríkinum]], hevði orðið ''Jiang'' fingið týdningin ''einhvør á'' á kinesiskum, og fyri at skilja ímillum hesa og allar aðrar áir, varð henda nevnd "Stóra Áin" {{lang|zh|大江}} (''Dàjiāng'').

====''Jinsha Jiang'' – "Gullsandá"====
[[Jinsha áin]] ({{lang|zh|金沙江}}, <small>lit.</small>&nbsp;"Gullstøv"<ref name=archie>Little, Archibald. ''The Far East'', [https://books.google.com/books?id=kxNxhSy1BZUC&pg=PA63 p. 63]. 1905. Reprint: Cambridge Univ. Press (Cambridge), 2010. Accessed 13 August 2013.</ref> ella "Gylta-Sandaða Áin") er navnið á {{convert|2308|km|abbr=on|sp=us}} av Yangtze frá Yibin longri uppi til áarmótið við [[Batang áin|ánna]] nærindis [[Yushu City, Qinghai|Yushu]] í [[Qinghai landslutur)|Qinghai]].  Frá Fornøld til Ming ríkið, var hesin parturin av ánni hildin at vera ein tvørá hjá Yangtze, meðan Min áin var hildin at vera høvuðskeldan til ánna omanfyri Yibin.  Í yrkingini ''[[Yu Gong|Fagnaður til Yu]]'', ið er skrivað í fimtu øld á.Kr., verður hesin parturin nevndur ''Hei Shui'' {{lang|zh|黑水}}  ella "Svarta Vatnið."  Navnið "Jinsha" kemur upprunaliga frá  [[Song ríkið|Song ríkinum]], tá ið áin lokkaði eitt stórt tal av gullgravarum.  Gullgravarí heldur fram í Jinsha ánni heilt til dagin í dag.<ref>(Chinese) [http://wajueji.cngaosu.com/peijian/yunnan/lijiang/2012-04-17/11612.html 丽江政府部门终下决心 打击金沙江非法淘金] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150402140618/http://wajueji.cngaosu.com/peijian/yunnan/lijiang/2012-04-17/11612.html |date=2015-04-02 }} 2012-04-17</ref> Áðrenn Song ríkið, vóru onnur nøvn nýtt, t.d. Lújiāng (瀘江) frá tíðini við Trimum Kongsveldum.<ref>{{cite web|url=http://baike.baidu.com/subview/186709/15968415.htm|title=Baidu Baike: Lujiang|accessdate=2015-03-10}}</ref>

====Tongtian áin====
'''[[Tongtian River]]''' ({{lang|zh|通天河}}, <small>lit.</small>&nbsp;"Áin Rennur Gjøgnum Himmalin") greiður frá {{convert|813|km|abbr=on|sp=us}} partinum frá Yushu upp til áarmótið við [[Dangqu áin|Dangqu ánni]].  Navnið kemur frá ævintýrum úr ''Journey to the West'' (Ferðin Vestureftir). Í fornøldini var hon nevnd Yak áin.  Á [[Mongolskt mál|Mongolskum]], er hetta strekkið á ánni kent sum Murui-ussu (<small>lit.</small>&nbsp;"Winding Stream").<ref>Ravenstein, Ernest & al. (ed.). ''The Earth and Its Inhabitants'', Vol. VII: "East Asia: Chinese Empire, Corea, and Japan", [https://books.google.com/books?id=jCxPAAAAYAAJ&q=%22murui+ussu%22 p. 199]. D. Appleton & Co. (New York), 1884. Accessed 14 August 2013.</ref> og av og á varð tikið feil við [[Baishui áin|Baishui]], ið er nærindis.<ref name=kincha>[[Yule, Henry]]. ''The River of Golden Sand: The Narrative of a Journey Through China and Eastern Tibet to Burmah'', Vol. 1, [https://books.google.com/books?id=Uuk2OQeMwsMC&pg=PA35 p. 35]. "Introductory Essay". 1880. Reprint: Cambridge Univ. Press, 2010. Accessed 14 August 2013.</ref>

====Tuotuo áin====
[[Ulan Moron|Tuotuo áin]] ({{lang|zh|沱沱河}}, <small>[[pinyin|p]]</small>&nbsp;''Tuótuó Hé'', <small>lit.</small>&nbsp;"Grátkomna Áin"<ref>Powers, John & al. ''Historical Dictionary of Tibet'', [https://books.google.com/books?id=LVlyX6iSDEQC&pg=PT155 p. 155]. Scarecrow Press (Plymouth), 2012. Accessed 14 August 2013.</ref> er tann almenna høvuðsáin á Yangtze, og rennur {{convert|358|km|abbr=on}} frá jøklunum frá [[Geladaindong Peak|Gelaindong Massif]] í [[Tanggula Fjøllini|Tanggula Fjøllunum]] í útsynningspartinum á [[Qinghai]] til áarmótið við Dangqu ánna ið skapa Tongtian ánna. Á mongolskum er hesin parturin av ánni kendur sum ''Ulaan Mörön'' ella "Reyða Áin".

== Búskaparligi týdningurin ==
Við síni stødd og longd er Yangtze tann týdingarmiklasti vatnvegurin í Kina. Áin verður í stóran mun brúkt til flutning av vørum og tilfari til tey stóru ídnaðarøkini í og nærindis [[Shanghai]], [[Chongqing]] og [[Wuhan]], hagar millum annað stórar mongdir av koli og jarnmálmi verða fluttar eftir ánni.

== Keldur ==
{{Reflist|2}}
{{mánaðargrein}}

[[Bólkur:Áir]]
[[Bólkur:Kina]]