Sí keldu fyri Suðuramerika

[[Mynd:LocationSouthAmerica.png|right|thumb|250px|Suðuramerika er merkt við grønum.]]
[[Mynd:South_America_satellite_orthographic.jpg|thumb|right|250px|Fotomynd av Suðuramerika tikin úr einum [[Fylgisveinur|fylgisveini]].]]
[[Mynd:River_in_the_Amazon_rainforest.jpg|thumb|right|250px|[[Amasoná]]in er heimsins størsta á.]]
[[Mynd:Bariloche- Argentina2.jpg|thumb|right|250px|[[Patagonia]].]]
[[Mynd:Andes_Chile_Argentina.jpg|thumb|right|250px|[[Andesfjøll]] eru heimsins longsta fjallarøð.]]
[[Mynd:AmériqueMéridionale.JPG|250px|right|thumb|Kort yvir Suðuramerika ([[1750]]).]]
'''Suðuramerika''' er annað av meginlondunum á vestaru hálvkúlu [[Jørðin|jarðar]], og er størri parturin av meginlandinum sunnanfyri [[miðkring|ekvador]]. Tað liggur millum tvinni [[Hav|høv]] – vestanfyri er [[Kyrrahav]] og eystanfyri er [[Atlantshav]]; [[Norðuramerika]] og [[Karibiahav]] eru norðanfyri. 

Mangan verða meginlondini bæði – [[Norðuramerika]] og Suðuramerika – roknaði undir einum sum [[Amerika|Amerikansku meginlondini]], og hava bæði fingið navn eftir [[Amerigo Vespucci]], ið var fyrsti [[Evropa|evropearin]], sum vísti á at hesi meginlond ikki vóru [[India]], men heldur ein nýggjur heimur, ið [[Evropa|evropearar]] ikki kendu frammanundan. 

Suðuramerika er 17,840,000 km² stórt, og tað svarar til uml. 3.5% av [[Jørðin|jarðarflatuni]]. Tað var í [[2005]] mett, at fólkatalið var hægri 371 000 000. Í vavi eru trý meginlond størri enn Suðuramerika ([[Asia]], [[Afrika]] og [[Norðuramerika]], men tá talan er um fólkatal, er [[Evropa]] eisini størri enn Suðuramerika, tí bert í [[Kyrrahavsoyggjarnar|Oseania]] bugva færri fólk. [[Antarktis]] er jú fólkatómt. 

== Jarðfrøði ==

Jarðfrøðisliga røkkur Suðuramerika frá [[Panamaveitini]], sum sker seg gjøgnum [[Isthmus]] í [[Panama]] og suður í [[Eldlandið]]. Summi rokna [[Norðuramerika|Norður-]] og Suðuramerika sum eitt stórt meginland, og partarnir verða so hvør sær umtalaðis sum meginlanda-øki. Geopolitiskt verður alt [[Panama]] – eisini pettið eystanfyri [[Panamaveitina]] – mangan roknað upp í [[Norðuramerika]], ella kanska meiri neyvt millum londini í [[Miðamerika]]. 

Í jarðfrøðisligum høpi er hampuliga stutt síðan at [[Norðuramerika|Norður-]] og Suðuramerika runnu saman, tí tað eru ikki nógv meiri enn 3 milliónir ár síðan [[Isthmus]] í [[Panama]], varð skapt. Hetta nevna jarðfrøðingar [[Stóra Amerikanska Samanrenningin]]. [[Andesfjøll]]ini eru eisini rímiliga ung og tí enn seismologiskt óstøðug. Hesi fjøll ganga sum ein ryggur suður gjøgnum meginlandið vestantil. Eystanfyri [[Andesfjøll]]ini er tropiskt veðurlag við [[Regnskógur|regnskóg]] og stóra ósanum frá [[Amazoná]]nni. Millum turraru økini í landinum kunnu nevnast [[Patagonia]] og tann sera karga [[Atacama]] [[oyðimørk]]in. 

Nógvar oyggjar og oyggjabólkar verða eisini taldar við í Suðuramerika, tí tær mangan hoyra til statirnar á meginlandinum. [[Karibiahav|Karibia]] verður tó roknað uppí [[Norðuramerika]]nska økið. – [[Kolombia]], [[Venesuela]], [[Gujana]], [[Surinam]] og [[Franskt Gujana]] eru lond í Suðuramerika, ið liggja út móti [[Karibiahav]]i, og verða tey eisini nevnd [[Karibiskt Suðuramerika]]. 

Suðuramerika hevur fleiri rekordir í landalæruhøpi: Heimsins hægsta foss [[Angel Falls]], heimsin størstu á (ikki longstu) [[Amazoná]], longstu fjallaketu [[Andesfjøll]], turrastu [[oyðimørk]] [[Atacama]], størsta [[Regnskógur|regnskógin]] [[Amazonskóg]], hægsta høvuðsstaðin [[La Paz, Bolivia]], og syðsta býin [[Ushuaia, Argentina]]. 

Høvuðs natúrutilfeingið er [[kopar]], [[jarn]]málm, [[tin]], og [[olja]]. Nógva tilfeingi í Suðuramerika er komið væl við hjá heiminum øllum. Men mangan hevur hetta tilfeingi verðið ein forðan fyri menningini av fjøltáttaðum ídnaði. Tað hevur fort nógvan órógv í fíggjarstýringini í fleiri av Suðuramerikansku statunum, og mangan fort til politiskan ófrið. 

[[Dýr|Djóralívið]] í Suðuramerika er bæði áhugavert og sermerkt. Einastandandi [[djór]] finnast her, so sum [[llama]], [[anaconda]], [[pirana]], [[Jaguarur|jaguar]], [[vicuna]], og [[tapir]]. Í [[Amazonskóginum]] er sera høgur [[biodiversitetur]] og ein stórur partur av ymiskleikanum í [[djór]]aheiminum er her at síggja. 

Nógv tað størsta landið í Suðuramerika er bæði í vídd og fólkatali [[Brasil]] og [[Argentina]] er næststørst.

== Søga ==

Fyrstu fólkini í Suðuramerika eru helst ættað frá teimum, sum fóru um [[Beringssundið]] fyri umleið 15000 árum síðani. Hesi fólk eru so líðandi komin suður gjøgnum [[Amerika|amerikansku meginlondini]], og longu fyri 12 000 árum síðani eru fyrstu slóðirnar eftir fólki at finna syðst í [[Kili]]. 

=== Muisca mentanin ===

[[Muisca mentanin]] verður elsta mentanin í Kolombia nevnd. Hetta fólk var samansett av fleiri ættbólkum, cacicazgos, ið høvdu umfatandi handil sínámillum. Tey vóru eisini gullsmiðir og bøndur. 

=== Chavín menatin ===

[[Chavín mentanin]] um ár [[900 f.Kr.]] høvdu hesi fólk handilsvirksemi og úbygdan landbúnað sambært teim metingum gjørdar eru útfrá leivdum, sum eru funnar. Lutir eru funnir á einum stað í [[Peru]], ið nevnist [[Chavín de Huantar]]. Hetta stað er í 3,177 metra hædd. [[Chavín mentanin]] helt sær ið hvussu er í gjøgnum tíðarskeiðið [[900 f.Kr.|900]] til [[300 f.Kr.]] 

=== Inka ===

Við høvuðssæti í mæta býnum [[Cusco]], var [[Inka mentanin]] ráðandi í [[Andesøki]]num frá [[1438]] til [[1533]]. Teirra land var kent sum ''Tahuantinsuyu'', ið merkir "tað fýra býtta landið”. Í [[Quechua]], var [[Inka mentanin]] sera týðulig og vælment. Teir vóru mætir steinsmiðir, og býir teirra eru einastandi avreksverk bygd inn í fjallasíðurnar. Teir veltu jørðina í terrassum. Metalarbeiði teirra var eisini av hægstu góðsku. 

== Lond í Suðuramerika ==

* {{flagicon|Argentina}} [[Argentina]]
* {{flagicon|Bolivia}} [[Bolivia]]
* {{flagicon|Brasil}} [[Brasil]]
* {{flagicon|Ekvador}} [[Ekvador]]
* {{flagicon|Gujana}} [[Gujana]]
* {{flagicon|Kili}} [[Kili]]
* {{flagicon|Kolombia}} [[Kolombia]]
* {{flagicon|Paraguay}} [[Paraguei]]
* {{flagicon|Peru}} [[Peru]]
* {{flagicon|Surinam}} [[Surinam]]
* {{flagicon|Uruguei}} [[Uruguei]]
* {{flagicon|Venesuela}} [[Venesuela]]

=== Hjálond ===

* {{flagicon|Falklandsoyggjarnar}} [[Falklandsoyggjar]]
* {{flagicon|Franska Gujana}}  [[Franska Gujana]]
* {{flagicon|Suðursandwichoyggjar og Suðurgeorgia}}  [[Suðursandwichoyggjar og Suðurgeorgia]] 

{{Heimspartur}}
{{Commonscat|South America}}

[[Bólkur:Suðuramerika|*]]