Sí keldu fyri Millumtjóða eindarskipanin

[[File:International System of Units Logo.png|200px|right]]
'''Millumtjóða eindarskipanin''', [[Franskt mál|franskt]] ''Système International d'Unités'', stytt '''SI''', er tann mátieindarskipanin, sum verður brúkt í nærum øllum londum í heiminum.

SI-skipanin er frá 1960 og byggir á meturskipanina frá [[Meturkonventiónin]]i frá [[20. mai]] [[1875]], sum hevur verið ásett við lóg í [[Norðurlond]]um síðani aldarskiftið [[1900]]. Meturskipanin er upprunaliga fronsk og varð fyrstu ferð ásett við lóg í Frankaríki tann 10. desember 1799.<ref name="videnskab.dk>[https://videnskab.dk/miljo-naturvidenskab/10-december-metersystemet-indfores Videnskab.dk: Metersystemet indføres]</ref>

Síðani 1875 hava stovnarnir ''Conférence générale des poids et mesures'' (CGPM, luttakarar úr øllum limalondum, avgerðarrætt), ''Comité international des poids et mesures'' (CIPM, 18 valdir mátifrøðingar úr 18 londum, ráðgevar) og ''Bureau international des poids et mesures'' (BIPM, tænastustovnur) umsitið meturskipanina og seinni SI.<ref name="BIPM">[https://www.bipm.org/en/publications/si-brochure BIPM: The International System of Units (SI), 2022]</ref>

== Útbreiðsla ==
[[File:Metrication by year map.svg|thumb|460px|right|Lond eftir nær ið tey fóru at nýta metrisku skipanina<br />
{{Col-begin}}
{|
|
{{legend|#b9b9b9|ókent}}
|&nbsp; &nbsp; &nbsp; &nbsp;||
{{legend|#000000|ikki samtykt }}
|}
{{Col-end}}
]]
Í [[Danmark|danska ríkinum]] varð meturskipanin samtykt við lóg<ref>[https://www.retsinformation.dk/forms/R0710.aspx?id=66266 Lov om Omsætning til det metriske System af Maal- og Vægtangivelser]</ref> nr. 124 tann [[4. mai]] [[1907]] og bleiv tann einasta lógliga [[1. apríl]] [[1916]]. Áðrenn tað høvdu fleiri onnur lond í Evropa samtykt skipanina, [[Noreg]] við lóg<ref>{{Cite web |url=http://www.justervesenet.no/getfile.aspx/document/epcx_id/564/epdd_id/1126 |title=Lov om metrisk Maal og Vægt |accessdate=2015-06-18 |archive-date=2011-08-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110813143258/http://www.justervesenet.no/getfile.aspx/document/epcx_id/564/epdd_id/1126 |dead-url=yes |archivedate=2011-08-13 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110813143258/http://www.justervesenet.no/getfile.aspx/document/epcx_id/564/epdd_id/1126 }}</ref> longu [[22. mai]] [[1875]] við gildi frá [[1. juli]] [[1882]], [[Svøríki]] við lóg [[22. november]] [[1878]] við gildi frá [[1. januar]] [[1889]], og [[Finland]] við lóg [[16. juli]] [[1886]] við gildi frá [[1. januar]] [[1892]].
Lógarverkið verður regluliga dagført, og nýggjasta danska kunngerðin<ref>[https://www.retsinformation.dk/eli/lta/2021/866 SI-bekendtgørelsen, bekendtgørelse nr. 866 fra 11. maj 2021]</ref> er er frá mai 2021.

Á myndini omanfyri til høgru sæst, nær ymisku londini hava tikið við meturskipanini ella SI sum høvuðsmátiskipan. Í Evropa er [[Stóra Bretland|Bretland]] tað landið, har mest striltið hevur verið at fáa fólk at brúka SI-eindir. Men 1. januar 2010 kom EU-direktiv 80/181/EEC<ref>[http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:31980L0181:SV:HTML EU-direktiv nr. 80/181/EEC]</ref> í gildi, sum krevur, at SI verður brukt í øllum [[Evropeiska Samveldið|ES]].

Nú eru bara heilt fá lond eftir, sum ikki alment brúka SI. Í [[Burma|Myanmar (Burma)]] og [[Liberia]] er SI ikki alment, men verður vanliga brúkt. Í [[USA]] og fyrrverandi hjálondunum [[Palau]], [[Marshalloyggjar]], [[Mikronesiasamveldið|Mikronesia]] og [[Sámoa|Samoa]]<ref>{{Cite web |url=http://www.us-metric.org/adoption-of-the-decimal-metric-system-of-weights-and-measures-by-country |title=Hector Vera: "Adoption of the Decimal Metric System of Weights and Measures by Country" |accessdate=2017-12-15 |archive-date=2017-08-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170816105856/http://www.us-metric.org/adoption-of-the-decimal-metric-system-of-weights-and-measures-by-country/ |dead-url=yes }}</ref> gongur mest striltið. Metriska skipanin hevur verið loyvd í USA síðani 1866, men verður lítið brúkt hjá almenninginum.<ref>[https://www.unc.edu/~rowlett/units/usmetric.html University of North Carolina: The Metric System in the United States]</ref> Skipanin er tó spakuliga við at vinna inn á ymisk arbeiðsøki.<ref>[https://en.wikipedia.org/wiki/Metrication_in_the_United_States Enska wikipedia: Metrication in the United States]</ref><ref>{{Cite web |url=https://www.nist.gov/sites/default/files/documents/2016/12/07/sp330.pdf |title=U.S. National Institute of Standards and Technology: The International System of Units |accessdate=2017-06-11 |archive-date=2017-11-20 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171120061639/https://www.nist.gov/sites/default/files/documents/2016/12/07/sp330.pdf |dead-url=yes |archivedate=2017-11-20 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20171120061639/https://www.nist.gov/sites/default/files/documents/2016/12/07/sp330.pdf }}</ref>

Hóast vanligi amerikanarin ikki brúkar SI so nógv, so eru amerikanskir vísindamenn við í arbeiðinum at menna SI, og amerikanski stovnurin National Institute of Standards and Technology hevði ein týdningarmiklan leiklut í nýggjastu definitiónunum av SI-grundeindunum.<ref>[https://www.nist.gov/news-events/news/2016/11/universes-constants-now-known-sufficient-certainty-completely-redefine NIST: Universe’s Constants Now Known with Sufficient Certainty to Completely Redefine the International System of Units]</ref>

== SI-eindir ==
=== Grundeindir ===
{| class="wikitable" style="background:#FDFDFD"
|- style="text-align: center; line-height: 23pt; background:#E8E8E8"
|colspan=2 |<big>'''Stødd'''</big> || colspan=3 |<big>'''Eind'''</big>
|- style="line-height: 23pt; background:#F5F5F5"
|'''Heiti'''|| '''Tekn''' ||'''Heiti''' || '''Tekn''' || '''Orðauppruni'''
|-
|style="line-height: 23pt;"|[[longd]], strekki, radius ... || ''l'', ''s'', ''r''... || [[metur]] ||&nbsp; &nbsp;m ||[[Grikskt mál|forngrikskt]] μέτρον, ''métron'', ''mát''
|-
|style="line-height: 23pt;"|[[massi|massi/nøgd]] ||&nbsp; ''m''|| [[kilogramm]] ||&nbsp; &nbsp;kg ||grikskt χίλιοι, ''khilioi'', ''túsund'', og franskt ''gramme'' = {{sfrac|24}} unsa, úr grikskum γράμμα, ''gramma'', ''bræv''
|-
|style="line-height: 23pt;"|[[tíð]] ||&nbsp; ''t''|| [[sekund]] ||&nbsp; &nbsp;s ||style="line-height: 13pt"|[[Latínskt mál|latínskt]] secunda, ''onnur'' (''onnur'' minni býting av einum tíma við 60)<div style="font-size:90%">(fyrsta ''minni'' býting er 1 tími = 60 ''min'', ''triðja'' minni býting í 1 sekund = 60 ''tertiur'' finst enn í t.d. [[Pólskt mál|polskum]])</div style>
|- style="line-height: 14pt"
|style="line-height: 23pt;"|[[elektriskur streymur]] ||&nbsp; ''I''|| [[ampere]] ||&nbsp; &nbsp;A  ||André-Marie Ampère (1775-1836)
|-
|style="line-height: 23pt;"|[[Temperaturur|termodynamiskur&nbsp;temperaturur]] ||&nbsp; ''T''|| [[kelvin]] ||&nbsp; &nbsp;K ||William Thomson, Kelvin lordur (1824-1907)
|-
|style="line-height: 23pt;"|[[evnismongd]] ||&nbsp; ''n''|| [[Mol (eind)|mol]] ||&nbsp; &nbsp;mol ||latínskt ''mole'', ''nøgd''
|- style="line-height: 11pt"
|style="line-height: 23pt;"|[[ljósstyrki]]||&nbsp; ''I''<sub>v</sub>||[[candela]]||&nbsp; &nbsp;cd||latínskt ''candela'', ''kertiljós''
|-
|}

==== Definitiónir ====
{| class="wikitable" style="background:#FDFDFD"
|- style="line-height: 23pt; text-align: center;"
|style="background:#E8E8E8" rowspan=2 |<big>'''Eind'''</big>||style="background:#F5F5F5" colspan=2 |<big>'''Definitiónir'''</big> (og frágreiðingar í klombrum) 
|- style="background:#F5F5F5"
|'''Frá'''||'''Orðing'''
|-
|style="background:#F5F5F5" rowspan=3|'''[[metur]]'''||'''1793'''||{{sfrac|10&#8239;000&#8239;000}} av strekkinum millum norðpólin og ekvator eftir meridianini gjøgnum [[París]].
|-
|'''1960'''||1&#8239;650&#8239;763,73 bylgjulongdir í vakum av elektromagnetisku geislingini frá <sup>86</sup>Kr orsakað av skiftinum millum 2p{{sup|10}} og 5d{{sup|5}}.
|-
|'''1983'''||Longdin, sum ljós ferðast í tómrúminum í {{sfrac|299&#8239;792&#8239;458}} sekund.
|-
|style="background:#F5F5F5" rowspan=3|'''[[kilogramm]]'''
|'''1793'''||style="line-height:5pt"|Eitt [[grav]] varð definerað sum massin av 1 litri av reinum, flótandi vatni við frystipunktið. Í 1795 varð 1 gramm = {{sfrac|1000}} grav valt sum grundeind.<br><br><br>Og í 1799 varð 1 gramm umdefinerað sum massin av 1 ml av reinum vatni við 4&#8239;°C.<br>&nbsp;
|-
|'''1889'''||Massin á ''millumtjóða kilogrammprototypuni'' (ein [[platin]]-[[iridium]]-sylindari hjá [[BIPM]], [[Sèvres]], París).
|-
|'''2019'''||Plancks konstantur býttur við 6,626&#8239;070&#8239;15&#8239;×&#8239;10<sup>−34</sup> m<sup>2</sup>/s.
|-
|style="background:#F5F5F5" rowspan=3|'''[[sekund]]'''
|'''m<span style="font-size:88%">iðøld</span style>'''||{{sfrac|86&#8239;400}} av einum døgni.
|-
|'''1956'''||{{sfrac|31556925,9747}} av tropiska árinum 1900.
|-
|'''1967'''||Tíðin fyri 9&#8239;192&#8239;631&#8239;770 periodum av strálingini frá <sup>133</sup>[[sesium|Cs]]-atominum, tá tað skiftir millum hyperfínstrukturarnar í grundstøðuni.
|-
|style="background:#F5F5F5" rowspan=4|'''[[ampere]]'''
|'''1881'''||style="line-height:11pt"|Støddin á einum jøvnum streymi, sum, tá hann rennur í einum sirkulboga við longdini 1 cm og radius 1 cm, skapar eitt magnetfelt, sum er 0,1 [[oersted]] í miðjuni á sirklinum.
|-
|'''1893'''||Støddin á einum jøvnum streymi, sum, tá hann rennur gjøgnum eina silvurnitratupploysn, vil botnfella 1118 µg av silvuri um sekundið.
|-
|'''1946'''||style="line-height:11pt"|Støddin á einum jøvnum streymi, sum, tá hann rennur í tveimum parallellum, óendaliga longum og óendaliga tunnum leiðarum í vakum og 1 m millum teirra, ger, at leiðararnir ávirka hvønn annan við 2&#8239;×&#8239;10<sup>−7</sup> N/m.
|-
|'''2019'''||style="line-height:11pt"|Elementarløðingin býtt við 1,602&#8239;176&#8239;634&#8239;×&#8239;10<sup>−19</sup> s.
|-
|style="background:#F5F5F5" rowspan=5|'''[[kelvin]]'''
|'''1743'''||style="line-height:11pt"|[[Celsiusstigin]] verður fastlagdur við, at frystipunktið á vatni er 0&#8239;°C og kókipunktið 100&#8239;°C við 1 atm.<br>(Árið fyri hevði Anders Celsius gjørt ein stiga, har vatn frystir við 100 stig og kókar við 0 stig).
|-
|'''1848'''||(William Thomson almannakunger, at absolutta nullpunktið fyri temperatur er við -273&#8239;°C).
|-
|'''1954'''||[[Kelvinstigin]] verður fastlagdur við, at [[trípunkt]]ið hjá vatni er 273,16&#8239;°K. "Stig Kelvin" <nowiki>[°K] varð í 1967 broytt til "kelvin" [K]</nowiki>.
|-
|'''1967'''||{{sfrac|273,16}} av termodynamiska temperaturinum, sum [[trípunkt]]ið hjá vatni við isotopsamansetingini hjá [[VSMOW]] hevur.
|-
|'''2019'''||Boltzmanns konstantur býttur við 1,380&#8239;649&#8239;×&#8239;10<sup>−23</sup> J/K. 
|-
|style="background:#F5F5F5" rowspan=3|'''[[Mol (eind)|mol]]'''
|'''1893'''||style="line-height:11pt"|Ein mongd av einum evni, sum vigar líka nógv gramm sum eitt [[mýl]] av evninum vigar í atommassaeindum.<br>(Í 1900 verður funnið fram til, at 1 mol er áleið 6,1&#8239;×&#8239;10<sup>23</sup> elementareindir.)
|-
|'''1967'''||Ein mongd líka stór sum talið av atomum í 12&nbsp;g av <sup>12</sup>C.
|-
|'''2019'''||6,022&#8239;140&#8239;76&#8239;×&#8239;10<sup>23</sup> elementareindir.
|-
|style="background:#F5F5F5" rowspan=2|'''[[candela]]'''
|'''1946'''||Luminansurin frá einum likami við smeltitemperaturin hjá platin er 60 cd/cm<sup>2</sup>.
<!-- The value of the new candle is such that the brightness of the full radiator at the temperature of solidification of [[platinum]] is 60 new candles per square centimetre. -->
|-
|'''1979'''||style="line-height:10pt"|Ljósstyrkin í ein rætning frá eini ljóskeldu, sum sendir út monokromatiskt ljós við frekvensinum 540&nbsp;THz og styrkini {{sfrac|683}}&nbsp;W/sr í henda rætningin.
|-
|}

==== SI og náttúrukonstantar ====
[[Mynd:Relations_between_New_SI_units_definitions.svg|thumb|330px|Tær sjey grundeindirnar í SI-skipanini, [[Kelvin|K]], [[Sekund|s]], [[Metur|m]], [[Kilogram|kg]], [[Candela|cd]], [[Mol (eind)|mol]] og [[Ampere|A]], og teir sjey náttúrukonstantararnir, sum tær eru defineraðar útfrá.]]
Síðani 20. mai 2019 eru allar tær 7 grundeindirnar (og harvið allar SI-eindir) defineraðar út frá 7 náttúrukonstantum. Tað hevur millum annað við sær, at hesir 7 konstantarnir hava '''eksakt''' tey virðini, sum standa í talvuni niðanfyri.

{| class="wikitable" style="background:#FDFDFD"
|- 
! colspan=2| Konstantur !! Eksakt virði !! Síðani
|-
|style="text-align:center"|Δ''ν''<sub>Cs</sub>||Geislingarfrekvensur frá <sup>133</sup>[[sesium|Cs]]-atomi||style="text-align:center"| 9&#8239;192&#8239;631&#8239;770 Hz||style="text-align:center"| 1967
|-
|style="text-align:center"|''K''<sub>cd</sub>||Fotometriskur konstantur við 540&#8239;THz||style="text-align:center"|683 lm/W||style="text-align:center"| 1979
|-
|style="text-align:center"|''c''<sub>0</sub>||Ljósferðin í tóma rúminum||style="text-align:center"|299&#8239;792&#8239;458 m/s||style= "text-align:center"| 1983
|-
|style="text-align:center"|''h''||Plancks konstantur||style="text-align:center"|6,626&#8239;070&#8239;15&#8239;×&#8239;10<sup>−34</sup> J·s||style="text-align:center"|2019
|-
|style="text-align:center"|''e''||Elementarløðingin||style="text-align:center"|1,602&#8239;176&#8239;634&#8239;×&#8239;10<sup>−19</sup> C||style="text-align:center"|2019
|-
|style="text-align:center"|''k''<sub>B</sub>||Boltzmanns konstantur||style="text-align:center"|1,380&#8239;649&#8239;×&#8239;10<sup>−23</sup> J/K||style="text-align:center"|2019
|-
|style="text-align:center"|''N''<sub>A</sub>||Avogadros konstantur||style="text-align:center"|6,022&#8239;140&#8239;76&#8239;×&#8239;10<sup>23</sup> mol<sup>−1</sup>||style="text-align:center"|2019
|}

=== Avleiddar eindir ===
Symbolini fyri støddunum eru frá Dansk Standard. Tey eru ikki partar av tilráðingini frá BIPM, men eru rættiliga vanlig at brúka.
{| class="wikitable" style="background:#FDFDFD; line-height: 19pt;"
|- style="text-align: center; line-height: 23pt; background:#E8E8E8"
|  colspan=2 |<big>'''Stødd'''</big> || colspan=5 |<big>'''Eind'''</big>
|- style="line-height: 11pt; background:#F5F5F5"
| '''Heiti''' || '''Tekn''' ||'''Heiti''' || '''Tekn''' || '''Samanseting'''<div style="font-size:90%">(grundeindir)</div style> || '''Samanseting'''<div style="font-size:90%">(ymsar SI-eindir)</div style>||'''Orðauppruni'''
|-
| [[vinkul]] || ||[[radian]] ||&nbsp; &nbsp;rad || m/m|| ||latínskt ''radius'', ''strála''
|-
| [[rúmvinkul]] || || [[steradian]] ||&nbsp; &nbsp;sr ||m<sup>2</sup>/m<sup>2</sup>|| ||grikskt στερεός, ''stereos'', ''rúmligt'', og latínskt ''radius'', ''strála''
|-
|[[títtleiki|frekvensur, títtleiki]]||&nbsp; &nbsp;''f''||[[hertz]]||&nbsp; &nbsp;Hz||s<sup>−1</sup>|| ||Heinrich Rudolf Hertz (1857 -1894)
|-
| [[kraft]] ||&nbsp; &nbsp;''F''|| [[newton (eind)|newton]]||&nbsp; &nbsp;N||kg m s<sup>−2</sup>|| ||sir Isaac Newton (1642-1726/7)
|-
| [[orka]] || || [[joule]] ||&nbsp; &nbsp;J || kg m<sup>2</sup> s<sup>−2</sup> || N m||James Prescott Joule (1818-1889)
|-
|[[effekt|effekt, orkustreymur, máttur]]||&nbsp; &nbsp;''P''||[[watt]]||&nbsp; &nbsp;W||kg m<sup>2</sup> s<sup>−3</sup>||J/s = V A||James Watt (1736-1819)
|-
| [[trýst]] ||&nbsp; &nbsp;''p'' || [[Pascal (eind)|pascal]] ||&nbsp; &nbsp;Pa || kg m<sup>−1</sup> s<sup>−2</sup> || N/m<sup>2</sup> ||Blaise Pascal (1623-1662)
|-
| [[ljósstreymur]] ||&nbsp; &nbsp;''Φ''|| [[lumen]] ||&nbsp; &nbsp;lm || cd sr ||  ||latínskt ''lumen'', ''ljós'' ella ''op''
|-
| [[belýsningsstyrki|belýsningsstyrki, lýsing]] ||&nbsp; &nbsp;''E'' || [[lux]] ||&nbsp; &nbsp;lx || cd sr m<sup>−2</sup> ||  lm/m<sup>2</sup> ||latínskt ''lux'', ''ljós''
|-
| [[elektrisk løðing]] ||&nbsp; &nbsp;''Q'' || [[coulomb]] ||&nbsp; &nbsp;C || A s ||  ||Charles-Augustin de Coulomb (1736-1806)
|-
|[[elektriskt potensiali]]||&nbsp; &nbsp;''U''||[[volt]]||&nbsp; &nbsp;V ||kg m<sup>2</sup> A<sup>−1</sup> s<sup>−3</sup>||J/C = W/A ||Alessandro G.A.A. Volta (1745-1827)
|-
| [[resistansur|resistansur, elektrisk mótstøða]]||&nbsp; &nbsp;''R'' || [[ohm]] ||&nbsp; &nbsp;Ω || kg m<sup>2</sup> A<sup>−2</sup> s<sup>−3</sup> || V/A ||Georg Simon Ohm (1789-1854)
|-
| [[kapasitansur]] ||&nbsp; &nbsp;''C''|| [[farad]] ||&nbsp; &nbsp;F || A<sup>2</sup> s<sup>4</sup> kg<sup>−1</sup> m<sup>−2</sup> || Ω<sup>−1</sup> s = As/V ||Michael Faraday (1791-1867)
|-
|[[magnetiskt fluks]]||&nbsp; &nbsp;''Φ''||[[Weber (eind)|weber]]||&nbsp; &nbsp;Wb||kg m<sup>2</sup> s<sup>−2</sup> A<sup>−1</sup>|| ||Wilhelm Eduard Weber (1804-1891)
|-
| [[magnetiskur flukstættleiki]] ||&nbsp; &nbsp;''B'' || [[tesla (eind)|tesla]] ||&nbsp; &nbsp;T || kg s<sup>−2</sup> A<sup>−1</sup> || Wb/m<sup>2</sup> ||Nikola Tesla (Никола Тесла, 1856-1943)
|-
| [[induktansur]] ||&nbsp; &nbsp;''L''|| [[henry (eind)|henry]] ||&nbsp; &nbsp;H || kg m<sup>2</sup> A<sup>−2</sup> s<sup>−2</sup> || Ω s||Joseph Henry (1797-1878)
|-
| [[konduktansur|konduktansur, elektrisk leiðing]]||&nbsp; &nbsp;''G'' || [[Siemens (eind)|siemens]] ||&nbsp; &nbsp;S || kg<sup>−1</sup> m<sup>−2</sup> A<sup>2</sup> s<sup>3</sup> || Ω<sup>−1</sup> ||Ernst Werner von Siemens (1816-1892)
|-
| [[temperaturur|termodynamiskur temperaturur]] || || [[stig Celsius]] ||&nbsp; &nbsp;°C || K - 273,15 || ||Anders Celsius (1701-1744)
|-
| [[radioaktivitetur|aktivitetur]] || || [[becquerel]] ||&nbsp; &nbsp;Bq || s<sup>−1</sup> || ||Antoine Henri Becquerel (1852-1908)
|-
|style="line-height: 9pt"|[[absorberað strálingsdosa]]<br><small> (av [[ioniserandi stráling]])</small> || || [[gray (eind)|gray]] ||&nbsp; &nbsp;Gy ||m<sup>2</sup> s<sup>−2</sup> || J/kg ||Louis Harold Gray (1905-1965)
|-
|style="line-height: 9pt"|[[ekvivalentdosa]]<br><small> (av [[ioniserandi stráling]])</small> || || [[sievert]] ||&nbsp; &nbsp;Sv || m<sup>2</sup> s<sup>−2</sup> || J/kg ||Rolf Maximilian Sievert (1896-1966)
|-
|[[katalytiskur aktivitetur]]|| ||[[katal]]||&nbsp; &nbsp;kat|| mol s<sup>−1</sup>||mol/s||''katal''<small>&#8239;</small>ytiskur aktivitetur
|}

=== Samansettar eindir ===
Ein samansett eind kann gerast til einhvørja stødd, so eitt ótal av samansettum eindum eru. Niðanfyri eru nøkur dømi úr listanum frá BIPM.[[Mynd:Kilometre definition.svg|thumb|280px|Strekkið frá ekvator til norðpólin gjøgnum París skuldi eftir ætlan vera eksakt 10&#8239;000&#8239;000&nbsp;m.]]
{| class="wikitable" style="background:#FDFDFD"
|- style="text-align: center; line-height: 22pt; background:#E8E8E8"
|  colspan=2 |<big>'''Stødd'''</big> || colspan=2 |<big>'''Eind'''</big>
|- style="line-height: 11pt; background:#F5F5F5"
| '''Heiti''' || '''Tekn''' ||'''Samanseting'''<div style="font-size:90%">(grundeindir)</div style> || '''Samanseting'''<div style="font-size:90%">(ymsar SI-eindir)</div style>
|-
| [[vídd|Areal]] ||&nbsp; &nbsp;''A''||&nbsp; &nbsp;m<sup>2</sup>||
|-
| [[rúmd]] ||&nbsp; &nbsp;''V''||&nbsp; &nbsp;m<sup>3</sup>||
|-
| [[ferð]] ||&nbsp; &nbsp;''v'' ||&nbsp; &nbsp;m/s || 
|-
| [[akseleratión]] ||&nbsp; &nbsp;''a''||&nbsp; &nbsp;m/s<sup>2</sup> ||&nbsp; &nbsp;N/kg 
|-
| [[densitetur]] ||&nbsp; &nbsp;ϱ||&nbsp; &nbsp;kg/m<sup>3</sup>||
|-
| [[massakonsentratión]] ||&nbsp; &nbsp;ϱ, γ||&nbsp; &nbsp;kg/m<sup>3</sup>||
|-
| [[víddardensitetur]] ||&nbsp; &nbsp;ϱ<sub>A</sub>||&nbsp; &nbsp;kg/m<sup>2</sup>||
|-
| [[elektrisk feltstyrki]] ||&nbsp; &nbsp;''E''</sub>||&nbsp; &nbsp;kg m A<sup>−1</sup> s<sup>−3</sup>||&nbsp; &nbsp;N/C = V/m
|-
| [[luminansur]] ||&nbsp; &nbsp;''L''</sub>||&nbsp; &nbsp;cd/m<sup>2</sup>||
|}

== SI-prefiks ==
Høvuðsgrein: [[SI-prefiks]]; sí eisini [[binert prefiks]].

Hevur ein brúk fyri størri ella minni eindum enn omanfyri nevndu, kann ein altíð gera nýggjar eindir við at seta eitt prefiks framman fyri SI-eindina. T.d. er eitt mannahár áleið 0,000&#8239;08&nbsp;metrar&nbsp;=&nbsp;80&#8239;×&#8239;10<sup>−6</sup>&nbsp;metrar&nbsp;=&nbsp;80&nbsp;mikrometrar og miðal[[radius]] á [[Jørðin|jørðini]] 6&#8239;371&#8239;×&#8239;10<sup>3</sup>&nbsp;metrar&nbsp;=&nbsp;6&#8239;371&nbsp;kilometrar.

{| class="wikitable" style="background:#FDFDFD"
|- style="text-align: center; line-height: 22pt; background:#E8E8E8"
| colspan=2|<big>'''Prefiks'''</big>||colspan=4|<big>'''Tal'''</big>
|- style="background:#F5F5F5"
|'''Heiti'''||'''Tekn'''||'''Heiti'''||'''1000<sup>m</sup>'''||'''10<sup>n</sup>'''||'''Desimaltal'''
|- style="background:#ffe;"
|[[quetta]]||&nbsp; &nbsp; Q||[[kvintillión]]||1000<sup>10</sup>||10<sup>30</sup>||style="text-align: right"| 1&#8239;000&#8239;000&#8239;000&#8239;000&#8239;000&#8239;000&#8239;000&#8239;000&#8239;000&#8239;000
|- style="background:#eff;"
|[[ronna]]||&nbsp; &nbsp; R||[[Kvadrilliard]]||1000<sup>9</sup>||10<sup>27</sup>||style="text-align: right"| 1&#8239;000&#8239;000&#8239;000&#8239;000&#8239;000&#8239;000&#8239;000&#8239;000&#8239;000
|- style="background:#ffe;"
|[[yotta|jotta/yotta]]||&nbsp; &nbsp; Y||[[kvadrillión]]||1000<sup>8</sup>||10<sup>24</sup>||style="text-align: right"| 1&#8239;000&#8239;000&#8239;000&#8239;000&#8239;000&#8239;000&#8239;000&#8239;000
|- style="background:#eff;"
|[[zetta|setta/zetta]]||&nbsp; &nbsp; Z||[[trilliard]]||1000<sup>7</sup>||10<sup>21</sup>||style="text-align: right"| 1&#8239;000&#8239;000&#8239;000&#8239;000&#8239;000&#8239;000&#8239;000
|- style="background:#ffe;"
|[[exa|eksa/exa]]||&nbsp; &nbsp; E||[[trillión]]||1000<sup>6</sup>||10<sup>18</sup>||style="text-align: right"| 1&#8239;000&#8239;000&#8239;000&#8239;000&#8239;000&#8239;000
|- style="background:#eff;"
| [[peta]] ||&nbsp; &nbsp; P || [[billiard]] ||1000<sup>5</sup>||10<sup>15</sup> ||style="text-align: right"| 1&#8239;000&#8239;000&#8239;000&#8239;000&#8239;000
|- style="background:#ffe;"
| [[tera]] ||&nbsp; &nbsp; T || [[billión]] ||1000<sup>4</sup>||10<sup>12</sup> ||style="text-align: right"|1&#8239;000&#8239;000&#8239;000&#8239;000
|- style="background:#eff;"
| [[giga]] ||&nbsp; &nbsp; G || [[milliard]] ||1000<sup>3</sup>||10<sup>9</sup> ||style="text-align: right"|1&#8239;000&#8239;000&#8239;000
|- style="background:#ffe;"
| [[mega]] ||&nbsp; &nbsp; M || [[millión]]||1000<sup>2</sup>||10<sup>6</sup> ||style="text-align: right"|1&#8239;000&#8239;000
|- style="background:#eff;"
| [[kilo]] ||&nbsp; &nbsp; k || [[túsund]]||1000<sup>1</sup> || 10<sup>3</sup>||style="text-align: right"|1&#8239;000
|- style="background:#ffe;"
| [[hekto]] ||&nbsp; &nbsp; h || [[hundrað]]||1000<sup><sup><big>{{frac|2|3}}</big></sup></sup>||10<sup>2</sup>||style="text-align: right"|100
|- style="background:#eff;"
|[[deka]]||&nbsp; &nbsp; da||[[10 (tal)|tíggju]]||1000<sup><sup><big>{{frac|1|3}}</big></sup></sup>||10<sup>1</sup>||style="text-align: right"|10
|- bgcolor="white"
| || ||ein&#8239;/&#8239;eitt ||1000<sup>0</sup>||10<sup>0</sup>||style="text-align: center"|1
|- style="background:#eff;"
| [[desi|desi/deci]] ||&nbsp; &nbsp; d ||tíggjundapartur||1000<sup><sup><small>–&#8239;</small><big>{{frac|1|3}}</big></sup>||10<sup>-1</sup> || 0,1
|- style="background:#ffe;"
| [[centi|senti/centi]] ||&nbsp; &nbsp; c ||hundradapartur||1000<sup><sup><small>–&#8239;</small><big>{{frac|2|3}}</big></sup>|| 10<sup>-2</sup>|| 0,01
|- style="background:#eff;"
| [[milli]] ||&nbsp; &nbsp; m ||túsundapartur||1000<sup>-1</sup> ||10<sup>−3</sup> || 0,001
|- style="background:#ffe;"
| [[mikro]] ||&nbsp; &nbsp; µ ||millióntapartur||1000<sup>-2</sup>||10<sup>−6</sup> ||0,000&#8239;001
|- style="background:#eff;"
| [[nano]] ||&nbsp; &nbsp; n ||milliardtapartur||1000<sup>-3</sup> ||10<sup>−9</sup> ||0,000&#8239;000&#8239;001
|- style="background:#ffe;"
| [[piko]] ||&nbsp; &nbsp; p ||billióntapartur||1000<sup>-4</sup> ||10<sup>−12</sup> ||0,000&#8239;000&#8239;000&#8239;001
|- style="background:#eff;"
| [[femto]] ||&nbsp; &nbsp; f ||billiardtapartur||1000<sup>-5</sup> ||10<sup>−15</sup> ||0,000&#8239;000&#8239;000&#8239;000&#8239;001
|- style="background:#ffe;"
|[[atto]]||&nbsp; &nbsp; a||trillióntapartur||1000<sup>-6</sup>||10<sup>−18</sup>||0,000&#8239;000&#8239;000&#8239;000&#8239;000&#8239;001
|- style="background:#eff;"
|[[zepto|septo/zepto]]||&nbsp; &nbsp; z||trilliardtapartur||1000<sup>-7</sup>||10<sup>−21</sup>|| 0,000&#8239;000&#8239;000&#8239;000&#8239;000&#8239;000&#8239;001
|- style="background:#ffe;"
|[[yokto|jokto/yokto]]||&nbsp; &nbsp; y||kvadrillióntapartur||1000<sup>-8</sup>||10<sup>−24</sup>|| 0,000&#8239;000&#8239;000&#8239;000&#8239;000&#8239;000&#8239;000&#8239;001
|- style="background:#eff;"
|[[ronto]]||&nbsp; &nbsp; r||kvadrilliardtapartur||1000<sup>-9</sup>||10<sup>−27</sup>|| 0,000&#8239;000&#8239;000&#8239;000&#8239;000&#8239;000&#8239;000&#8239;000&#8239;001
|- style="background:#ffe;"
|[[quecto]]||&nbsp; &nbsp; q||kvintillióntapartur||1000<sup>-10</sup>||10<sup>−30</sup>|| 0,000&#8239;000&#8239;000&#8239;000&#8239;000&#8239;000&#8239;000&#8239;000&#8239;000&#8239;001
|}
Prefiksini, sum ikki eru heil fald av 1000, t.v.s. "hekto", "deka", "desi" og "senti", eru avmarkað til nøkur fá endamál. Loyvt er at skriva 1013 hPa um lufttrýstið 101&#8239;300&nbsp;Pa. Harafturímóti eigur ein ikki at skriva 101,3&nbsp;hV um spenningin 10&#8239;130&nbsp;V, men t.d. 10,13&nbsp;kV.

== Skrivihættir ==
SI-eindir verða annahvørt skrivaðar fult út við lítlum bókstavum ella við teknum (eisini nevnt symbolinum) uttan styttingarpunktum. Teknið kann vera ein, tveir ella tríggir bókstavir, teir seinnu altíð lítlir. Teknið er við stórum, um eindin er uppkallað eftir einum persóni. Millum tal og eind er millumrúm, møguligt prefiks verður skrivað framman fyri eind uttan millumrúm; øll verða skrivað við loddrættari skrift. Hevur talið fimm ella fleiri siffur, skulu sifrini bólkast, so allir uttan møguliga fyrsti bólkurin hava trý siffur; bólkarnir verða skildir við lítlum millumrúmi. Legg til merkis, at tað ikki longur er loyvt at skilja bólkarnar við punktum ella komma.<ref>[http://www.bipm.org/en/publications/si-brochure/section5-3-4.html BIPM: Formatting numbers, and the decimal marker]</ref> ''Støddir'' verða skrivaðar við ''skráskrift''.

{| class="wikitable" style="background:#FDFDFD; font-size:91%"
|- style="text-align: center; line-height: 22pt; background:#E8E8E8"
|  colspan=9 |<big>'''Dømi um skrivihættir'''</big>
|- style="background:#F5F5F5"
! colspan=4 | Rættir skrivimátar !! colspan=9 | Skeivir skrivimátar
|-
|''p'' = 101&#8239;325 Pa||''p'' = 101&#8239;325 pascal||''p'' = 101,325 kPa||''p'' = 101,325 kilopascal||<span style="font-weight:bold; color:red">p</span style> = 101&#8239;325 Pa||''p'' = ''<span style="font-weight:bold; color:red">101&#8239;325 Pa</span style>''|| 101<span style="font-weight:bold; color:red">.</span style>325 <span style="font-weight:bold; color:red">p</span style>a||101,325 <span style="font-weight:bold; color:red">Kp</span style>a|| 101&#8239;325 <span style="font-weight:bold; color:red">P</span style>ascal
|-
|''s'' = 1,234&#8239;56 m||''s'' = 1,234&#8239;56 metur||''s'' = 1&#8239;234,56 mm||''s'' = 1&#8239;234,56 millimetrar||<span style= "font-weight:bold; color:red">s</span style> = 1,234&#8239;56 m||''s'' = 1,234&#8239;56 ''<span style="font-weight:bold; color:red">m</span style>''||1,234&#8239;56 <span style="font-weight:bold; color:red">M</span style>||1<span style="font-weight:bold; color:red">.</span style>234,56 <span style="font-weight:bold; color:red">MM</span style>||1,234&#8239;56 <span style="font-weight:bold; color:red">M</span style>etur
|-
| ''U''<sub>max</sub> = 10&#8239;800 V || ''U''<sub>max</sub> = 10&#8239;800 volt || ''U''<sub>max</sub> = 10,80 kV || ''U''<sub>max</sub> = 10,80 kilovolt || ''U'' = 10&#8239;800 V<sub><span style="font-weight:bold; color:red">max</span style></sub>||  ''U''<sub>max</sub> = 10,80 <span style="font-weight:bold; color:red">K</span style>V||10,80 <span style="font-weight:bold; color:red">Kv</span style>|| 10,80 <span style="font-weight:bold; color:red">K</span style>ilovolt || 10,80 kilo<span style="font-weight:bold; color:red">-</span style>volt 
|}

Prefiksið er sterkari bundið til eindina enn eksponentur, tað vil til dømis siga, at 1&nbsp;km<sup>2</sup> = (1&#8239;000&nbsp;m)<sup>2</sup> = 1&#8239;000&#8239;000&nbsp;m<sup>2</sup>, og at 1&nbsp;km<sup>3</sup> = (1&#8239;000&nbsp;m)<sup>3</sup> = 1&#8239;000&#8239;000&#8239;000&nbsp;m<sup>3</sup>.

Eindir og prefiks kunnu hava stavseting, sum er tillagað stavsetingini í landinum. Hinvegin má ''Teknið '''ikki''' broytast''. T.d. er "k" einasta loyvda teknið fyri "kilo" í øllum londum, sum brúka SI, men "kilo" verður skrivað "chilo" á [[Italskt mál|italskum]], "quilo" á [[Portugisiskt mál|portugisiskum]], "kîlo" á [[Kurdiskt mál|kurdiskum]], "кило" á [[Russiskt mál|russiskum]] og "χιλιο" á [[Grikskt mál|grikskum]].

== Loyvdar ikki-SI-eindir ==
Alment hevur CGPM gjøgnum BIPM góðkent hesar ikki-SI-eindir<ref>[http://www.bipm.org/en/publications/si-brochure/chapter4.html BIPM: Units outside the SI]</ref>, summar til nýtslu innanfyri serlig øki.
Eingi standardiserað symbol eru fyri sjómíl og knobb, men vanligar styttingar eru M, NM, Nm og nmi fyri sjómíl og kn fyri knobb.<br>
Legg til merkis, at ppm (parts per million) er loyvd eind, meðan BIPM mælir frá at brúka ppb (parts per billion), tí billión hevur ymiska merking í ymiskum londum.<br>
Í talvuni eru nakrir fáir vanliga brúktir náttúrukonstantar, men til serlig endamál er tað sum heild loyvt at geva støddir upp í mun til náttúrukonstantar, t.d. at ein massi er tríggjar ferðir elektrónmassan ''m''&nbsp;=&nbsp;3&nbsp;''m''<sub>e</sub> ella ein ferð 90&#8239;% av ljósferðini í tómrúminum ''v''&nbsp;=&nbsp;0,9&nbsp;''c''<sub>0</sub>.

Ein samansett eind kann gerast til einhvørja stødd, so eitt ótal av samansettum eindum eru. Niðanfyri eru nøkur dømi úr listanum frá BIPM.
{| class="wikitable" style="background:#FDFDFD"
|- style="text-align: center; line-height: 22pt; background:#E8E8E8"
| <big>'''Stødd'''</big> || colspan=4 |<big>'''Eind'''</big>
|- style="line-height: 20pt; background:#F5F5F5"
| '''Heiti''' || '''Heiti''' || '''Tekn''' ||colspan=2 | '''Umrokning'''
|-
|rowspan=3 | vinkul || [[stig]] || ° ||colspan=2 | 1° = {{sfrac|π|180}} rad
|-
| [[bogaminuttur]] || ' ||colspan=2 | 1' = ({{sfrac|60}})° = {{sfrac|π|10 800}} rad
|-
| [[bogasekund]] || <nowiki>''</nowiki> ||colspan=2 | 1<nowiki>''</nowiki> = ({{sfrac|60}})' = {{sfrac|π|648&#8239;000}} rad
|-
|rowspan=3 |tíð || [[minuttur]] || min ||colspan=2 | 1 min = 60 s
|-
| [[tími]] || h ||colspan=2 | 1 h = 60 min = 3&#8239;600 s
|-
| [[døgn]] || d ||colspan=2 | 1 d = 24 h = 86&#8239;400 s
|-
|longd, strekki||[[astronomisk eind]]||au||colspan=2|1 au = 149&#8239;597&#8239;870&#8239;700 m
|-
|vídd ||[[hektari]] ||ha||colspan=2 |1 ha = 10<sup>4</sup> m<sup>2</sup>
|-
| rúmd ||litur||L, l  ||colspan=2 |1 L = 10<sup>-3</sup> m<sup>3</sup>
|-
| rowspan=2|massi/nøgd||unit, dalton||u, Da||colspan=2|1 u = 1 Da = 1,660&#8239;538&#8239;922&#8239;×&#8239;10<sup>-27</sup> kg
|-
|tons||t||colspan=2 |1 t = 10<sup>3</sup> kg
|-
| elektrisk løðing ||elementarløðing||''e''||colspan=2 |''e'' = 1,602&#8239;176&#8239;565&#8239;×&#8239;10<sup>-19</sup> C
|-
|rowspan=8|lutfall|| eindir ||pu||colspan=2|
|-
|prosent||%||colspan=2|100&#8239;% = 1
|-
|promilla||‰||colspan=2|1000&#8239;‰ = 1
|-
|millióntapartur||ppm||colspan=2|1&#8239;000&#8239;000&#8239;ppm = 1
|-
|rowspan=2 |Bel ||rowspan=2 |B ||''L''<sub>F</sub> = 2 log</sub>({{sfrac|''F''|''F''<sub>0</sub>}}) B||rowspan=2 | 1 B = 10 dB = {{sfrac|ln(10)|2}} Np
|-
|''L''<sub>P</sub> = log({{sfrac|''P''|''P''<sub>0</sub>}}) B
|-
|rowspan=2 |Neper||rowspan=2 |Np||''L''<sub>F</sub> = ln</sub>({{sfrac|''F''|''F''<sub>0</sub>}}) Np||rowspan=2 | 1 Np = 100 cNp
|-
|''L''<sub>P</sub> = {{sfrac|2}} ln</sub>({{sfrac|''P''|''P''<sub>0</sub>}}) Np
|}

== Referansur ==
{{Commonscat|International System of Units}}
{{Reflist}}

[[Bólkur:SI-mátieindir]]
[[Bólkur:Mátieindir]]
[[Bólkur:Standardar]]