Sí keldu fyri Jesus

[[Mynd:Albrecht Altdorfer - Kreuzigung Detail (Gemäldegalerie Alte Meister Kassel).jpg|thumb|250px|right|Jesus Kristus doyði á krossinum.]]
'''Jesus''' ([[Grikskt mál|griksk]] úttala av navninum ''Joshua'', sum merkir "Harrin er Frelsarin") '''Kristus''' (upprunaliga grikskt orð, sum týðir "tann salvaði", so sum tað [[Hebraiskt mál|hebráiska]] '''Messias''') var sambært tí [[kristindómur|kristnu]] læruni sonur [[Gud]]s og sum doyði fyri syndir menniskjanna. Kristindómurin er heimsins størsti [[átrúnaður]] og er trúgvin á Jesus Krist sum harra og frelsara menniskjanna. Navnið kristindómur kemur eisini av orðinum "Kristus". Vit lesa um Jesus í [[Evangelium|evangeliunum]] í [[Nýggja Testamenti]]. Evangeliini eru fýra í tali. [[Matteus]], [[Evangeliið eftir Markus|Markus]], [[Lukas]] og [[Jóhannes]] hava skrivað hvørt sítt. Teir kendu Jesus, sum var [[Jødadómur|jødi]], føddur í [[Betlehem]] í [[Júdea]]. Viðhaldsfólk Jesu trúðu, at hann var sonur [[Gud]]s. Tá ið Jesus var um 30 ára gamalur, gekk hann um í [[Ísrael]] og boðaði nýggjan boðskap. Hann greiddi frá hugsanum sínum í søgum (líknilsum). [[Evangelium|Evangeliini]] siga frá undurverkum hansara, sjúk grøddi hann og vakti upp deyð. 

Summi óttaðust, at Jesus fór at eggja til uppreistur móti rómverjum, ið ráddu [[Palestina]]. Jesus varð handtikin, avhoyrdur og [[Deyðarevsing|dømdur til deyða]]. Hann sýndi seg fyri næstu viðhaldsfólkunum, eftir at hann var deyður. Teir trúðu til fulnar, at [[Gud]] hevði reist hann upp frá deyðum. [[Kristindómur|Kristna]] [[kirkja]]n er grundað á hesa trúgv. Boðskapurin um Jesus varð skjótt borin um alt [[Rómverjaríkið|Rómverjaríki]]. 

Kristus er eitt [[Grikskt mál|grikskt]] [[orð]]. Tað merkir ''kongur''. Fólk, ið trúgva á Jesus Kristus, verða rópt [[kristin]]. Ta kristnu trúnna nevna vit ''[[Kristindómur|kristindóm]]''. Á [[Arábiskt mál|arábiskum]] máli eitur Jesus ''Isa'', og [[Islam|muslimarnir]] rokna hann sum profet. 

== Bakgrund ==
[[Mynd:Belen_palestina.jpg|thumb|right|250px|[[Betlehem]].]]
Jesus var [[ísrael]]skur [[Jødadómur|jødi]] og av fátækum fólki í [[Nasaret]] í [[Galilea]] í [[Ísrael|Norðurísrael]]. Hann var føddur í einum fjósi í [[Betlehem]] tætt við [[Jerúsalem]] í [[Ísrael]], meðan mamma hansara [[Maria]] og festarmaður hennara [[Jósef]] vóru á ferð at verða skrivað í manntal. Hann var smiður, men 30 ára gamal gavst hann at arbeiða og fór um landið at boða læru sína og grøða sjúk. Viðhaldsfólk hansara vórðu kallað lærusveinar, og av teimum valdi hann sær 12 høvuðslærusveinarnar ella ápostlarnar, sum teir eisini verða nevndir. Gitnastu lærusetningar hansara eru í [[Fjallatalan|Fjallataluni]], har Jesus sigur, at menniskjan skal óttast og æra [[Gud]] og elska næsta sín sum sjálvan seg. 

Tey [[Kristindómur|kristnu]] trúgva, at Jesus varð borin í heim sum sonur [[Guð]]s, og um tey gera eftir boðum hansara, fáa tey fyrigeving syndanna og sleppa inn í himmiríkið. Tey tala um Jesus sum Kristus, ið kemur úr [[Grikskt (mál)|grikskum]] [[mál]]i og merkir "hin salvaði", ella "Messias" á [[Hebraiskt (mál)|hebraiskum]]. Jesus livdi í [[Ísrael]] fyri umleið 2.000 árum síðan. Tá ið hann var deyður, stovnaðu tey, ið tóku undir við læru hansara, ein felagsskap, sum var byrjanin til ta [[Kristindómur|kristnu]] [[Kirkja|kirkjuna]]. Jesu lív hevur í øldir hugtikið listafólk, og nøkur av størstu listaverkunum vísa hendingar úr lívi Jesusar. 

[[Orð]]ið [[evangelium]] merkir ”góð tíðindi”. Tey, ið tóku undir við Jesu læru, nýttu tað, tá ið tey skuldu tala um hann, men seinni fór tað at merkja tað, sum evangelistarnir – [[Matteus]], [[Markus]], [[Lukas]] og [[Jóhannes]] – høvdu skrivað. [[Markus]] og [[Jóhannes]] hoyrdu til teir tólv fyrstu lærusveinarnar; [[Markus]] og lærusveinurin [[Barnabas]] vóru systkinabørn; [[Lukas]] var í tí fyrsta kirkjuliðnum í [[Antiokia]]. Í [[Kristindómur|kristiligari]] list er ímyndin av [[Matteus]]i ein [[eingil]], [[Markus]] [[leyva]], [[Lukas]] [[oksi]], og [[Jóhannes]] ein [[ørn]]. 

== Lívssøga ==

=== Føðing Jesusar ===

Søgan sigur, at [[Maria]] og [[Jósef]] vóru trúlovað og skuldu giftast, tá ið [[Gabriel]] høvuðseingil sýndi seg fyri [[Maria|Mariu]] og segði henni, at hon skuldi bera [[Guð]]s son í heim. Hendingin er kend sum boðanardagur [[Maria|Mariu]], ið er [[25. mars]]; 9 mánaðir fyri [[Jóladagur|jóladag]]. [[Gabriel]] bað [[Maria|Mariu]] kallað barnið Jesus, sum kemur av tí [[Hebraiskt (mál)|hebraiska]] ''Joshua'', ið merkir ”Jehova er frelsa”. Boðanin er eitt nógv nýtt myndevni í [[Kristindómur|kristiligari]] list. Barnið var gitið av [[Heilaga andanum]], og á mongum málningum sæst andin í dúgvulíki sveima niður á [[Maria|Mariu]]. 

Heilaga landið var [[Rómverjaríkið|rómverskt]] um Jesu føðing, og tá ið [[Augustus]] [[keisari]] gav boð um manntal, mátti ein og hvør fara til ættarbygd sína at vera taldur. [[Jósef]] og [[Maria]] fóru úr [[Nasaret]] til [[Betlehem]]s. Tá ið tey komu hagar, var tíðin komin, at hon skuldi eiga. Einki rúm var fyri teimum í tilhaldshúsinum, og tí fóru tey í eitt fjós í einum helli. Har varð Jesus føddur, og [[Maria]] legði hann í krubbu ella trog hjá kríatúrunum, og hagar komu [[einglar]] at kunngera føðingina og at tilbiðja hann. Jesu føðing er eitt av høvuðsevnunum í [[Kristindómur|kristiligari]] list. Frá [[15. øld]] verður Jesus viðhvørt vístur sum heimsins ljós. Næstan allir málningar, ið lýsa føðingina, sýna ein [[oksa]] og ein [[asna]], ið tilbiðja Jesubarnið. 

Tá ið Jesus var føddur, kom ein [[eingil]] til hirðarnar á markini. Í fyrstuni vóru hirðarnir bangnir, men tá ið [[eingilin]] kunngjørdi teimum gleðiboðini, vórðu teir glaðir. Og í somu stund var hjá [[einglinum]] ein fjøld av himmalskum herskarum, sum lovaðu [[Guð]]i. Teir eggjaðu hirðunum til at fara at finna Jesubarnið og tilbiðja tað. Hirðarnir, ið umboða tað vanliga fólkið, eru bilsnir og ovurfegnir at hoyra um frelsaran.

=== Vísmenninir úr Eysturlondum ===

Vísmenninir, stundum umtalaðir sum teir tríggir kongarnir, fylgdu einari leiðarstjørnu úr eystri til tess at bera Jesusbarninum gávur. [[Heródes]] kongur í [[Jerúsalem]] frætti hesi tíðindi, og honum dámdi illa at hoyra um ein nýggjan jødakong. [[Heródes]] bað vísmenninar siga sær, hvar barnið mundi vera, men teir vórðu ávaraðir í dreymi og fóru tí av stað aftur og søgdu honum einki. [[Heródes]] var frá sær sjálvum og beyð, at í [[Betlehem]] skuldu øll dreingjabørn, yngri enn 2 ár, drepast. 

Vísmenninir hoyrdu til ein prestaskap í gamla [[Persia]]. Teir fingust við stjørnuspáfrøði og týddu dreymar, og gjørdust sosatt kendir sum ”vísir menn”. Í yngri frásøgum verða teir ofta nevndir kongar og eita [[Kaspar]], [[Melkir]] og [[Baltasar]]. Seinni í miðaldar- og renesansulistini eru teir eisini vorðnir umboð fyri teir tríggjar heimspartarnar [[Asia]], [[Afrika]] og [[Evropa]], sum tá vóru kendir. 

=== Maria og Jósef finna Jesus sitandi í samrøðu við teir skriftlærdu ===

Tá ið Jesus var 12 ára gamal, høvdu [[Maria]] og [[Jósef]] hann við til [[Jerúsalem]]s at halda [[páskir]]. Hátíðarhaldið vardi eina [[Vika|viku]] og var til minnis um ta ferðina, tá ið [[ísrael]]sfólk vóru fríað frá [[Trælur|trældóminum]] í [[Egyptaland]]i. Tey fóru heim aftur til [[Nasaret]] í fylgi við nógvum øðrum fólkum, tá ið [[Maria]] knappliga skilti, at sonur teirra var ikki við í ferðalagnum. Hon og [[Jósef]] skundaðu sær tí aftur til [[Jerúsalem]]s og leitaðu í samfullar tríggjar dagar, til tey at enda funnu Jesus í templinum. Har sat hann og skifti [[orð]] við teir [[Jødadómur|jødisku]] lærumeistararnar. 

Menninir, sum Jesus talaði við í templinum, verða stundum nevndir lærarar, læknar, vísmenn ella skriftlærdir. Teir vóru væl lærdir menn og høvdu sum starv at útleggja [[Jødadómur|jødiska]] lógina. Teir fingu nógv vald, kunnaðu fólkið um lógina og gjørdust dómarar í [[Sanhedrin]], sum var domstólur og ovasta ráðið í [[Jerúsalem]]. Teir vóru eisini knýttir at trúarbólki [[Fariseararnir|farisearanna]]. 

=== Jesus verður doyptur av Jóhannesi doyparanum ===

[[Jóhannes Doyparin|Jóhannes]] doypti fólk í [[Jordaná]]nni til tess at vísa, at tey iðraðu seg um allar syndir sínar, og at tey nú vóru rein. Mong komu bæði úr bygd og bý at síggja hann. Ein dagin kom Jesus at hoyra [[Jóhannes Doyparin|Jóhannes]] prædika og at verða doyptur av honum. [[Jóhannes Doyparin|Jóhannes]] helt, at hann sjálvur átti at vera doyptur av Jesusi, men læt sær kortini eftirlíka. Eftir dópin talaði [[Guð]], soleiðis at ein og hvør skuldi vita, at Jesus var sonur hansara. Tey fyrstu [[Kristindómur|kristnu]] tóku dópin til sín sum ein hátt at vísa sambandið við Jesus og [[Kirkja|kirkjuna]]. [[Einglar]] síggjast ofta á málningum av dópinum. 

=== Jesus verður freistaður av djevlinum í oyðimørkini ===

Eftir [[Dópur|dópin]] fór Jesus út í [[oyðimørk]]ina og fastaði fjøruti dagar. At enda háðaði [[Djevulin|Sátan]] hann við trimum freistingum. Jesus skuldi sýna honum, at hann var sonur [[Guð]]s, og at hann kundi gera steinar til breyð, stoyta seg oman hægst av templinum í [[Jerúsalem]] og at enda njóta alt heimsins ríkidømi, um hann vildi tilbiðja [[Djevulin|Sátan]]. Men Jesus læt seg ikki freista. 

=== Jesus kallar sínar fyrstu lærusveinar og fer undir at prædika ===

Tá ið Jesus fór undir at prædika í [[Galilea|Galileu]], valdi hann sær út tólv menn at vera teir fyrstu lærusveinarnir ella boðberar. Teir fyrstvaldu vóru brøðurnir [[Pætur]] og [[Andrias]], sum royndu á [[Genesaretsvatninum]], men fingu lítið. Jesus beyð teimum at seta gørnini einaferð afturat, og teir so gjørdu og fingu so mikið, at tað fylti upp í tveir bátar. Á hendan hátt sýndi Jesus sínum fyrstu lærusveinum, hvussu teir kundu hjálpa honum at savna nógvar lærusveinar og fáa fólk at venda um og trúgva á hann. 

=== Jesus ger fyrsta undirverkið ===

Í [[Nýggja Testamenti]] verður fleiri ferðir greitt frá, at Jesus gjørdi kraftagerðir. Hitt fyrsta almenna undrið hendi í bygdini [[Kána]], hagar Jesus, móðirin og nakrir av lærusveinum hansara vóru boðin í brúdleyp. Undir borðhaldinum varnaðist [[Maria]], at einki [[vín]] var eftir, og segði tað við son sín. Stillisliga beyð Jesus tænarunum at fylla seks stór ker við vatni og síðan lata høvuðskokkin smakka á. Teir so gjørdu og vórðu stórliga bilsnir, tá ið teir skiltu, at vatnið var vorðið [[vín]]. 

=== Jesus riður inn í Jerúsalem og rekur sølumenninar úr templinum ===

Tá ið teir nærkaðust [[Jerúsalem]], segði Jesus lærusveinunum, hvar teir mundu finna eitt [[ásin]] við fylli. Síðan reið Jesus á fylinum tann seinasta partin á ferð sínari. Fólk høvdu frætt, at Jesus skuldi koma, og komu í hópatali hagar at síggja hann. [[Sunnudagur]]in fyri [[páskir]], [[Pálmasunnudagur]], verður hildin til minnis um hesa hending. 

Tá ið Jesus kom í templið í [[Jerúsalem]], reittist hann av at síggja, at tað vorðið sølutorg. Hann fekk sær snøri í hond og rak handilsmenninir við sínum neytum á dyr og koyrdi í sama viðfangi borðið hjá peningavekslarunum um koll. Hann segði við teir, at “hús mítt eigur at vera eitt bønhús; men tit hava gjørt tað til eitt ránsmannabøli”. Jesus var ikki vanur at fara soleiðis fram, men hendingin vísti, at hann vildi beina henda ósiðin burtur. 

=== Pínslusøgan ===

Jesus boðaði frá, at hann fór at vera svikin og tikin av døgum. Teir seinastu – og týdningarmestu – dagarnir í lívi hansara á fold verða nevndir pínslusøgan, sum eru líðingarnar og pínslurnar, hann mátti tola, frá tí hann kom til [[Jerúsalem]]s og til krossfestingina og uppreisnina. [[Páskirnar]] og dymbildagavikan verða hildnar til minnis um hesar hendingar. Tær ymsu hendingarnar í pínslusøguni eru ofta og væl viðgjørdar av listafólki. 

=== Heilaga kvøldmáltíðin ===

Heilaga kvøldmáltíðin var seinastu ferð, Jesus sat til borðs við lærusveinunum í [[Jerúsalem]], áðrenn hann var tikin. Hendingin fekk seinni ómetaligan týdning fyri tey [[Kristindómur|kristnu]] og gjørdist evnið fyri mong listaverk. Vanliga vóru tey málað sum freskur (kálkmálningar) á veggir í matarhøllum í t.d. kleystrum. Soleiðis var eisini við teirri víðagitnu freskuni eftir [[Leonardo da Vinci]] ([[1452]]-[[1519]]). Tíverri byrjaði málningurin skjótt at farast og er tí umvældur fleiri ferðir. [[Kristindómur|Kristni]] siðurin at fara til altars í [[Kirkja|kirkjuni]] er til minnis um heilagu kvøldmáltíðina. Presturin gevur gestunum breyð og vín til minnis um seinastu ferðina, Jesus sat til borðs saman við ápostlum sínum. 

=== Svikagerðin ===

Jesus hevði greitt fylgdarfólki sínum frá, at hann fór at vera svikin og tikin av lívi. Tað var kortini ein skelkandi løta, tá ið hann segði teimum 12 lærusveinunum, at ein teirra var svikjari. [[Evangelium|Evangeliini]] siga, at [[Judas|Judas Iskarjot]] hevði gjørt avtalu við høvuðsprestarnar fyri máltiðina: “Tann, sum eg kyssi, hann er tað; takið hann og farið tryggiliga avstað við honum”. Nakað seinni visti hann høvuðsprestunum á, hvar Jesus helt bøn saman við hinum ápostlunum. Høvuðsprestarnir guldu [[Judas]]i 30 silvurmyntir afturfyri. 

=== Krossfestingin ===

[[Jødadómur|Jødiska]] ráðið og høvuðsprestarnir dómfeldu Jesus fyri at siga seg vera son [[Guð]]s. [[Rómverjaríkið|Rómverski]] landshøvdingin, [[Pontius Pilatus]], royndi at sleppa undan at døma Jesus, men læt hann so upp í bøðilshendur. Jesus var krossfestur saman við tveimum ránsmonnum. Krossfestingin hevur verið sýnd á mangan hátt í [[Kristindómur|kristiligari]] list. Við hvørt er stórur dentur lagdur á ræðuleikan og sorgina.

=== Gravleggingin ===

[[Jósef úr Arimatea]], sum sat í [[Jødadómur|jødiska]] ráðnum, og lærusveinur í duldum, bað [[Pontius Pilatus|Pilatus]] um loyvi at jarða líkið. [[Nikodemus]], ein [[Fariseararnir|fariseari]], sum eisini hevði tikið við trúnni, hjálpti [[Jósef úr Arimatea|Jósefi]] at taka likamið av krossinum. Teir vaskaðu og sveipaðu tað í línklæði. Líkið var borið í ein garð tætt við og lagt í eina nýhøgda grøv. 

=== Uppreisnin ===

Triðja dagin eftir sín deyð á krossinum reis Jesus uppaftur. Hendingarnar í sambandi við uppreisnina eru umtalaðar á ymsan hátt í [[Evangelium|evangeliunum]]. Summar frásagnir siga, at hermenn hildu vakt við grøvina. Tað høvdu teir [[Jødadómur|jødisku]] høvuðsprestarnir biðið um, so at lærusveinarnir ikki kunda stjala likamið og siga, at Jesus var risin upp. Hjá [[Jóhannes]]i stendur, at [[Maria Magdalena]] hittir hin upprisna Jesus, ið seinni eisini sýndi seg fyri lærusveinunum. Eftir himmalferð Jesusar hildu ápostlarnir á at boða gleðiboðskapin og grundaðu ta [[Kristindómur|kristnu]] [[Kirkja|kirkjuna]]. 

=== Himmalsferðin ===

Fjøruti dagar eftir uppreisnina fór Jesus til himmals, og tað sóu lærusveinarnir. Tá stóðu teir á [[Oljufjall]]inum og sóu hann verða tiknan upp, og eitt skýggj huldi hann fyri eygum teirra. Tá knappiliga stóðu tveir menn í hvítum klæðum hjá teimum. “Hví standa tit her og hyggja upp til himmals?” spurdu teir. “Hesin Jesus, sum er upp er tikin frá tykkum til himmals, skal koma aftur á sama hátt, sum tit sóu hann fara”. 

== Merki kristindómsins ==

Á Jesusar døgum vóru enn mong, sum settu seg upp ímóti [[Rómverjaríkið|rómverska]] hersetingarvaldinum, og teir uppreistrarmenn, ið vórðu tiknir, vórðu krossfestir. Tá ið Jesus hevði boðað læru sína í 3 ár, hevði hann fingið so ilt í høvuðsprestarnar, [[Fariseararnir|fariseararnar]] og teir skriftlærdu, tí hann hevði havt harðliga at teimum fyri falslæru, at teir fingu hann givnan upp fyri [[Rómverjaríkið|rómverska]] yvirvaldinum, [[Deyðarevsing|dømdan til deyða]] og krossfestan. Frá tí degi hevur krossurin eyðkent Jesusar læru - [[Kristindómur|Kristindómin]].

== Jesus í Islam ==
[[Mynd:Virgin Mary and Jesus (old Persian miniature).jpg|thumb|right|Gomul [[Iran|persisk]] Miniatura: Maryam (Maria Moy) og Isa (Jesus). Avmyndan av profetum er tó sum oftast forbjóðað í Islam.]]
Jesus er ein týdningarmikil persónur í [[Koranin]]i (Al-Qur'an), har hansara navn (Isa) verður nevnt 25 ferðir. Jesus er ein av týdningarmestu boðberunum hjá Gudi (Allah), og hann má síggjast sum ein fundamentalur partur av veraldarmynd [[islam]]s. Uppfatan islams av Jesusi hevur nógv til felags við tær bíbilsku frásagnirnar, so sum trúgvin á jomfrúføðingina, Jesus sum tann ið grøðir og ger undurverk, Jesus sum lærir o.s.fr. {{tk}} Jesus reis eisini upp til Himmals sambært islam, og nógvir muslimskir teologar trúgva, eins og tey kristnu, at Jesus skal koma aftur í skýnum {{tk}}. Jesus verður ellivu ferðir nevndur al-Masih (Messias eller Kristus) og í Sura 3,45 verður hann nevndur Kalimatullaah (Guds orð). 

Munurin millum islam og kristindóm er, at muslimar ikki trúgva á Jesus sum 'Guds son'. Í islam verður Jesus mettur sum ein profetur, har tey kristnu trúgva, at Jesus tosar um 'Heilaga Andan' tá hann nevnir talsmannin ið hann skal senda, so trúgva muslimarnir, at hesin talsmaðurin ið Jesus segði at hann skuldi senda, var [[Muhammed]] profetur.

== Ávísingar úteftir ==

* [http://www.gospel.fo/index.php?id=344 Hvør er Jesus?] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060620055608/http://www.gospel.fo/index.php?id=344 |date=2006-06-20 }}
* [http://www.jesus.fo/ Jesus.fo] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140517120239/http://jesus.fo/ |date=2014-05-17 }}

== Hygg eisini at ==

* [[Líkklæði í Torino]]
* [[Kristindómur]]
{{Commonscat|Jesus Christ}}

[[Bólkur:Kristindómur]]
[[Bólkur:Profetar]]
[[Bólkur:Bíbilskir persónar]]