Sí keldu fyri Føroyar

{{hálvvard}}
{{mánaðargrein}}
{{Infoboks Land
|uppruna_navn   = Føroyar
|navn           = Føroyar
|mynd_flagg     = Flag of the Faroe Islands.svg
|mynd_skjald    = Coat_of_arms_of_the_Faroe_Islands.svg
|motto          = Einki
|mynd_positión  = LocationFaroeIslands.png
|alment_mál     = [[Føroyskt mál|Føroyskt]] og [[Danskt mál|danskt]]<ref>http://www.tinganes.fo/Default.aspx?ID=219</ref>
|høvuðsstaður   = [[Tórshavn]]
|forseti_heitið = Kongur
|forseti        = [[Fríðrikur X]]
|løgmaður_heitið= Løgmaður
|løgmaður    = [[Aksel V. Johannesen]]
|vídd        = 1&nbsp;395,74
|vatn        = 0,5
|íbúgvar     = 54&nbsp;211<small> (januar 2023)</small><ref>[https://kvf.fo/greinar/2023/01/10/folkatalid-veksur-stodugt  bbbb Fólkatalið veksur støðugt] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230110130710/https://kvf.fo/greinar/2023/01/10/folkatalid-veksur-stodugt |date=2023-01-10 }}, kvf.fo, 10. januar 2023.</ref>
|íbúgvar_ár  = 2022
|íbúgvar_km2 = 38
|fullveldi   = Einki <small><sup>1</sup>
|gjaldoyra   = [[Føroysk króna]]
|tíðarøki    = [[UTC]]+0 (summartíð: UTC+1)
|tjóðsangur  = [[Tú alfagra land mítt]]
|alnet_økisnavn   = [[.fo]]
|telefon_landakota= 298
|spenningur  = 230 V, 50 Hz
|viðmerkingar= <small><sup>1</sup>Føroyar hava síðan [[1814]] verið ein partur av [[Danmark|danska ríkinum]], men síðan [[1948]] havt egið heimastýri.</small>
}}
[[Mynd:Map_of_the_Faroe_Islands_en.svg|thumb|Kort av Føroyum]]
'''Føroyar''' ([[Danskt mál|danskt]]: ''Færøerne''; 62°&nbsp;norðurbreidd, 7°&nbsp;vesturlongd) eru oyggjaland í [[Atlantshav|Norðuratlantshavi]]. Føroyar eru partur av [[Norðurlond]]um, staddar í [[Norðurevropa]] og eru limur í [[Ríkisfelagsskapur|Ríkisfelagsskapinum]]. Føroya íbúgvar verða nevndir ''føroyingar'', og tungumál føroyinga er [[Føroyskt mál|føroyskt]]. Føroyska flaggið verður nevnt [[Merkið]] og [[Skjaldarmerki Føroya|føroyska skjaldarmerkið]] ímyndar ein veðr á bláum skjøldri. Oyggjarnar hava egið [[løgting]] og egið flagg. Føroyar eru ikki limur í [[ES]], hóast [[Danmark]] er.

Føroyar liggja í Norðuratlantshavi, 280&nbsp;km norðan fyri [[Hetland]], 430&nbsp;km frá [[Ísland]]i og 575&nbsp;km vestan fyri [[Noreg]]. Landið er fjallaland, 18&nbsp;størri og smærri oyggjar, umleið 1400&nbsp;km<sup>2</sup> til samans. Norður og suður er landið 113&nbsp;km, og eystur og vestur eru 75&nbsp;km. Veðurlagið er óstøðugt.

Hin 1. juli 2011 búðu 49.267 fólk í Føroyum.<ref>{{Cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/fo.html |title=Archive copy |accessdate=2008-03-23 |archive-date=2019-05-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190506104321/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/fo.html |dead-url=yes }}</ref> Umleið 19.300 búgva í høvuðsstaðarkommununi, [[Tórshavnar kommuna|Tórshavn]], og uml. 4.700 fólk búgva í næststørsta býnum í Føroyum, sum er [[Klaksvík]]. [[Miðallívsævi]]n í landinum er 80,11 ár.<ref>{{Cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/fo.html |title=CIA World Factbook, Føroyar |accessdate=2008-03-23 |archive-date=2019-05-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190506104321/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/fo.html |dead-url=yes }}</ref> Fiskivinnan er tann týdningarmesta inntøkukeldan í Føroyum, og hon fevnir um 95 % av øllum útflutningi úr Føroyum.<ref>[http://www.hagstova.fo/portal/page/portal/HAGSTOVAN/Hagstova_Foroya/tema/Fiskiskapur Hagstova Føroya, Fiskiskapur]</ref>

== Søga ==
''Høvuðsgrein: [[Føroya søga]]''
[[Mynd:Thule_carta_marina_Olaus_Magnus.jpg|thumb|left|upright=.8|[[Thule]].]]
[[Mynd:Faroe_stamp_494_Djurhuus_poems_-_grimur_kamban.jpg|thumb|upright=.66|[[Grímur Kamban]] var fyrsti maður, ið setti búgv í Føroyum.]]
Tá ið ístíðirnar vóru av um ár 12&nbsp;000–10&nbsp;000 f.&nbsp;Kr., komu Føroyar undan ísinum, men enn lógu tær óbygdar í nógv túsund ár. Sjálvt eisini eftir at fólk um 4&nbsp;000 f.&nbsp;Kr. búsettust í [[Orknoyggjar|Orknoyum]] og [[Hetland]]i. Eftir at ísurin var horvin, kom gróðurin umsíðir, borin av [[hav]]streymum og vindi, og líðir og dalar vallaðust. Rannsóknir av jóansøkugrasfræi kundu bent á búseting í Føroyum longu um 2300&nbsp;f.&nbsp;Kr., m.&nbsp;a. í [[Hoydalar|Hoydølum]]. [[Jóansøkugras]] er planta, ið fylgir menniskjum og [[dýr]]um. [[Pytheas úr Massalia]] gjørdi umleið 310&nbsp;f.&nbsp;Kr. rannsóknarferð út í Norður[[atlantshav]]ið. Hann kom til [[Stóra Bretland|Bretlands]], haðan sigldi hann í seks dagar norðureftir og síðani eystureftir og kom til land, ið hann nevndi ''[[Thule]]''. Semja er ikki um, hvat land hetta var, gitt hevur verið [[Orknoyar]], [[Hetland]], Føroyar og [[Noreg]].

[[Írland|Írski]] munkurin [[Dicuil]] skrivar í 825 bókina ''Liber de mensura orbis terrae'' ([[Føroyskt mál|føroyskt]]: "Bók um mát jarðarkringsins"), har oyggjar, ið helst eru Føroyar, verða nevndar. At døma eftir fjarstøðu og landafrøðiligu lýsingini mugu hesar oyggjar vera Føroyar. Hann sigur, at [[Noreg|norskir]] ránsmenn nú hava rikið einbúgvarnir burtur. [[Grímur Kamban]] er fyrsti landnámsmaður umleið 825. 998 taka føroyingar við [[Kristindómur|kristnari]] trúgv, men tað er politiskt og átrúnaðarligt stríð millum [[Sigmundur Brestisson|Sigmundar Brestissonar]] og [[Tróndur í Gøtu|Tróndar í Gøtu]]. Tróndur í Gøtu stendur á odda fyri mótstøðuni móti trúarskiftinum.

Føroyar verða nevndar sum biskupssetur í pávabrævi í 1133. [[Ormur]], Føroya biskupur, er á kirkjufundi í [[Lund]] í 1139. Av tí at hann er hin 4. biskupurin, kann bispasetrið verða stovnað fyri 1100. 1035 tekur [[Leivur Øssursson]] Føroyar í len frá [[Noreg]]s kongi og 1100 verða Føroyar biskupsdømi undir [[Nidaros]] erkabiskupsdømi. [[Erlendur]] bispur skrivar í 1298 [[Seyðabrævið]] í [[Kirkjubøur|Kirkjubø]], har [[Kirkjubømúrurin]] síðani verður byrjað bygdur í 1300, men ikki bygdur liðugur. Erlendur er biskupur í Føroyum 1269–1308.

[[Mynd:Sheep Letter, p 1.jpg|thumb|upright=.66|[[Seyðabrævið]] er elsta miðaldarrit sum vit eiga í Føroyum.]]
[[Vatikanið|Vatikanríkið]] fær pæturspengar/rómaskatt úr Føroyum fyri árini 1319–1326. Rómaskatt guldu húsbøndur við ávísari ogn. At rokna eftir hesi uppgerðini vóru tá í minsta lagi 270 sjálvstøðug hús við hesi áogn í Føroyum. 1380 fylgja Føroyar við Noregi undir [[Danmark|danskan]] kong. Eftir [[trúbot]]ina 1538 verður biskupstólurin niðurlagdur og Føroyar verða biskupsdømi undir [[Bergen]]s biskupi. Kongur tekur 2/3 av kirkjugóðsinum. 1619 fylgir handilin við Føroyar úr [[Bergen]] til [[Keypmannahavn]]ar. 1620 kemur Føroya kirkja undir [[Sæland]]s biskup.

Í [[Gablatíðin]]i 1655–1709 fær [[Kristoffur Gabel]] Føroyar í len. 1662 fær hann, og seinni sonurin, eisini einkarrætt til Føroya handil. 1673 skrivar presturin [[Lucas Debes]] bókina ''Færoæ et Færoa reserata''. Eldur er í í [[Tinganes]]i, og flestu bygningar handlisins brenna í grund. 1688 verður [[Norska Lóg|Norsk Lóg]] galdandi í Føroyum. Stóra turkaránið er í [[Hvalba]] í 1629. [[Sjórænarar]] á tveimum skipum úr [[Algeria]], ið tá var partur av [[Turkaland|turkiska]] [[Osmanska ríkið|Osmannaríkinum]], drepa 6&nbsp;fólk og taka fleiri enn 30 konur og børn við sær til trælamarknaðin í Norður[[afrika]]. Annað skipið fer á land í [[Hvalba]] og gerst vrak. Helst høvdu hesi somu skip í 1627 rænt 250&nbsp;fólk í Íslandi; 35&nbsp;[[Ísland|íslendingar]] vórðu seinni leyskeyptir úr [[Trælur|trældómi]]. Men eingin føroyingur kom aftur.

[[Seyðabrævið]] verður týtt til [[Danskt mál|danskt]] í 1637. Nú hava [[Danmark|danskir]] myndugleikar ikki longur skilt tað [[Norrønt|norrøna]] málið. [[Seyðabrævið]] var í gildi, til [[Hagalógin]] kom í 1886. Síðan 1709 er kongligur einahandil. [[Rybergs handil]] er 1768–1788 í Vágsbotni, [[Tórshavn]]. Føroyingar læra at salta sild, og [[klippfiskur]] verður útfluttur. Umsitingin av Føroyum verður 1776 løgd undir [[Sæland]]s stiftsamt. 1781–1788 er føroyaferð [[Jens Christian Svabo|Jens Christians Svabos]], sum skrivar bókina ''Indberetninger fra en Reise i Færøe 1781–1782''.
[[Mynd:Royndin_Frida.vágur.jpg|thumb|upright=.8|Minnisvarði til minnis um at [[Nólsoyar Páll]] og aðrir bygdu Royndina Fríðu.]]
[[Nólsoyar Páll]] byggir [[Royndin Fríða|Royndina Fríðu]] 1804. Eisini í 1804 verður latínskúlin stongdur (stovnaður 1547). 1809 gongur [[Nólsoyar Páll]] burtur við skipi sínum. Eftir [[Fríðurin í Kiel|Fríðin í Kiel]] 1814 fer [[Noreg]] frá [[Danmark]] og undir [[Svøríki|svenskan]] kong. Føroyar, [[Ísland]] og [[Grønland]] vera verðandi saman við Danmark. [[Løgting]]ið verður avtikið 1816 og Føroyar verða danskt amt.
[[Mynd:Faroe_stamp_048_europe_(v_u_hammershaimb).jpg|thumb|upright=.8|[[V. U. Hammershaimb]] ger tað [[Føroyskt mál|føroyska]] [[skriftmál]]ið í 1846.]]

Ein avleiðing av kjakinum um undirvísingarmálið í fyribils skúlaskipanini verður, at [[V.U. Hammershaimb|V.&nbsp;U. Hammershaimb]] ger uppskot til [[Føroyskt mál|føroyskt]] [[skriftmál]] í 1846, ið tekur støði í [[Norrønt|norrøna]] upprunanum. Við smærri broytingum er hetta tað skriftmál, vit nýta í dag. Giftingarbannið í “[[Trælalógini]]” frá 1777 verður tikið av. 28&nbsp;føroyingar senda umbøn til stættartingið í [[Roskilde]], um at fáa løgtingið endurreist sum ráðgevandi stovn. Brennivínsnýtslan er farin at vaksa. Avhaldsrørslan byrjar.

[[Danska grundlógin]] frá 1849 verður sett í gildi í Føroyum 1850. Fyrsta val í Føroyum til [[Danmark|danska]] ríkisdagin er 1851, og 1852 verður [[Løgting]]ið endurreist sum ráðgevandi amtsráð. Kongligi einahandilin verður avtikin hin 1. januar 1856. Føroyar hava nú fríhandil.

1861 verður realskúlin í [[Tórshavn|Havn]] stovnaður og 1870 læraraskúlin. Almúguskúlar koma 1872. Konufólk sleppa tó ikki inn á skúlan fyrr enn í 1884. Hetta árið verður eisini kommunulóg fyri Føroyar sett í gildi, og [[Slupptíðin|sluppfiskiskapurin]] byrjar. “[[Dimmalætting]]” ([[Danskt mál|danskt]] ''Amtstidende for Færøerne'') kemur út í 1878. Alt er skrivað á [[Danskt mál|donskum]].

Tann [[Jólafundurin|tjóðskaparligi fundurin]] í tinghúsinum er 2. jóladag 1888 og førir til, at [[Føringafelag]] verður stovnað. Fundurin samtykti m.&nbsp;a., at virkast skuldi fyri:
* at [[Kristindómur|kristniundirvísingin]] skuldi vera á før;
* at [[Føroyskt mál|føroyskt]] skuldi verða fak í skúlanum;
* at undirvísast skuldi í føroyskari [[Søga|søgu]];
* at loyvt skuldi verða at prædika á før;
* at stovnseta føroyskan háskúla.
[[Mynd:Rasmus_effersoe.jpg|thumb|upright=.66|[[Rasmus Effersøe]] var ein av teimum, ið tóku stig til tann gitna [[Jólafundurin 1888|Jólafundin]] í 1888.]]
At fremja hesi endamál varð [[Føroyingafelag]] stovnað ein mánað seinni. Í&nbsp;1890 fór Føroyingafelag undir blaðútgávu. “Føroyingatíðindi” var fyrsta blað, ið varð skrivað á [[Føroyskt mál|føroyskum]]. [[Jóannes Patursson]] og [[Rasmus Effersøe]] stóðu á odda fyri nýggju føroysku tjóðskaparrørsluni.

1899 verður [[Føroya Fólkaháskúli]] settur á stovn. [[Mortensens handil]] keypir eisini í 1889 fyrsta føroyska dampskipið ''Føring''. Hann sigldi við [[Fiskur|fiski]] til [[Suðurevropa]], og heim við aftur høvdu teir salt og aðrar vørur. [[Jákup Jakobsen]] doktari leggur fram sítt nýggja føroyska stavingarlag. Hetta byggir á framburðin (ljóðfrøðina) og ikki á upprunan (upprunafrøðina) sum stavingarlagið eftir [[Venceslaus Ulricus Hammershaimb|Hammershaimb]].

Fyrstu politisku flokkar í Føroyum verða til 1906–1908: [[Sambandsflokkurin]] og [[Sjálvstýrisflokkurin]], ið fyrstu ferð fær meiriluti á tingi 1918. [[Løgting]]sskipanin verður broytt 1923: Amtmaður og próstur eru ikki longur løgtingsmenn. Tingið velur sjálvt formann. 1928 fær [[Javnaðarflokkurin]] umboð á tingi. 1937 setir [[Løgting]]ið [[Føroya Studentaskúla]] á stovn. Grein 7 í fyriskipan frá 1912, um at undirvísingarmálið í skúlunum skuldi vera [[Danskt mál|danskt]], verður avtikin hin 13. desember 1938. Føroyskt varð kirkjumál hin 13. mars 1939.

1940–1945 eru [[Bretska hersetingin í Føroyum|Føroyar hersettar av Bretlandi]]. hin 25. apríl 1940 varð [[Merkið]] góðkent sum føroyskt flagg. [[Fólkaflokkurin]], sum varð stovnaður 1939, fekk 6&nbsp;mans á ting í 1940. Við [[Fólkaatkvøðan 14. september 1946|fólkaatkvøðu]] um stjórnaruppskot ella loysing hin 14. september 1946 er meiriluti fyri loysing, men kongur sendir [[løgting]]ið heim, og [[løgting]]sval gevur meiriluta fyri sambandi. [[Heimastýrislógin]] kemur í gildi 1948, og [[Tjóðveldisflokkurin]] stovnaður.

Í 1957 verður [[Útvarp Føroya]] stovnað. Føroyar fáa 12&nbsp;fjórðingafiskimark í 1964. [[Fróðskaparsetur Føroya]] verður sett á stovn í 1965.

Føroyar fáa umboð í [[Norðurlandaráðið|Norðurlandaráðnum]] í 1970, og í 1974 er løgtingssamtykt um, at Føroyar ikki gerast limur í [[ES|E.&nbsp;E.&nbsp;C]].

Fyrsta føroyska frímerkjaútgávan [[Postverk Føroya|Postverks Føroya]] er 1. apríl 1976. Árið fyri hevði danska postverkið útgivið frímerki við føroyskum teksti.

1977 fáa Føroyar 200 fjórðingafiskimark.

Fyrst í [[1990-árini|1990'unum]] valdaði kreppa í Føroyum. Kreppan, ið vardi frá 1989 til 1995, hevði við sær eina mikla fráflyting. Sagt verður, at umleið 10 % av samlaða fólkatalinum flutti av landinum, nógv av hesum til [[Danmark]]ar.

== Fólkið ==
''Høvuðsgrein: [[Føroyingar]]''
[[Mynd:Faroese_folk_dance_club_from_vagar.jpg|thumb|upright=.8|[[Føroyski tjóðbúnin]] hevur uppruna sín í gerandisbúnanum miðskeiðis í 19.&nbsp;øld.]]
[[Mynd:Faroese_Chain_Dance_in_Sjonleikarhusid_on_Olavsoka_2011.jpg|thumb|upright=.8|[[Føroyskur dansur]] í [[Sjónleikarhúsið|Sjónleikarhúsinum]] í Havn.]]
[[Mynd:Faroese-Student-Midnamskolen_2003.jpg|thumb|upright=.8|Student i Midnamskolen i dragt]]
Føroyingar stava partvíst frá víkingum úr Noregi og partvíst frá trælkonum teirra úr Írlandi og Skotlandi.<ref>Wang, C. August. 2006. Ílegur og Føroya Søga. In: ''Frøði'' pp.20-23</ref> Norðbúgvar úr Noregi komu til Føroya at seta búgv. Í Føroyingasøgu stendur skrivað, at [[Grímur Kamban]] víkingur var fyrstur at búseta seg í Føroyum. Mett verður, at hetta var í ár umleið 825, hálvthundrað ár áðrenn Naddoddur víkingur á veg úr Noregi til Føroya rak av leið og kom sum fyrsti víkingur til Íslands. Hann støðaðist tó ikki har, men vendi aftur til Føroya. Tað var á døgum Haralds Hárfagra serliga, at sagt verður í Føroyingasøgu, at mikið fólk flýddi úr Noregi undan harðræði hansara og valdu at seta búgv í Føroyum, aðrir í Íslandi og øðrum óbygdum londum.

Føroyingar eru sambært Føroyingasøgu, eru tí føroyingar ættaðir úr Noregi. Av fyrstan tíð hava føroyingar havt sama sið, mentan og mál sum aðrir norðbúgvar í til dømis Noregi og Íslandi, men síðan hevur málið broytt seg og nøkur ár hundrað seinni, kann føroyska málið sigast at vera sítt egið, tí tað hevur skilt seg so mikið frá hinum. Somuleiðis broytti mentan og siður seg við tíðini og nøkur ár hundrað seinni, høvdu føroyingar skilt seg frá norðmonnum og íslendingum, og kundu har við kallast føroyingar av røttum. Málið æt í landnámstíðini donsk tung og varð talað í Danmark, Noregi, Føroyum og Íslandi. Málið í Svøríki minti um, men var øðrvísi við eysturlendskum orðum og framburði. Orsakað henda uppruna, er føroyska málið nærskylt íslendskum og í minni mun summum bygdarmálum í Vesturnoregi. Í skrift er málið mest líkt íslendskum og eitt sindur nýnorskum. Eisini líkjast siðir íslendinga og norðmanna mest føroyinga siðum. Seyðarhøvd verður etið í Noregi og Íslandi til dømis.

Í 2014 var 88,67% av fólkinum føtt í Føroyum, 7,3% – í [[Danmark]], 0,5% – í [[Ísland]]i, 0,37% – í [[Noreg]]i og 3,17% – aðrastaðni.<ref>[http://www.hagstova.fo/fo/hagtalsgrunnur/ibugvar-og-val/folkatal hagstova.fo]</ref>

=== Navnasiður ===
''Høvuðsgrein: [[Eftirnøvn í Føroyum]]''

Vanligasta givna dreingjanavnið í 2014 var Benjamin, næstvanligasta Liam og triðvanligasta Rókur.<ref>http://www.hagstova.fo/fo/hagtalsgrunnur/novn-a-dreingjum-foddir-i-arinum-2001-</ref> Vanligasta givna gentunavnið í 2014 var Eva, næstvanligasta Emma og triðvanligasta Hanna.<ref>http://www.hagstova.fo/fo/hagtalsgrunnur/novn-a-gentum-foddar-i-arinum-2001-</ref> Nøvnini Benjamin, Eva og Hanna eru bíblisk nøvn, meðan Liam og Emma eru av forngermaniskum uppruna og Rókur er av fornnorrønum uppruna. Vanligasta eftirnavnið í Føroyum er Joensen, hóast talið hevur minkað síðan 2001.<ref>http://www.hagstova.fo/fo/hagtalsgrunnur/eftirnovn-2001-</ref> Joensen er donsk umskriving av føroyska eftirnavninum Jógvansson (eisini Jóansson). Hetta samsvarar við vanligasta mannfólkanavnið Jógvan.<ref>http://www.hagstova.fo/fo/hagtalsgrunnur/mannfolkanovn-2001-</ref> Vanligasta konufólkanavnið í 2014 var Anna.<ref>http://www.hagstova.fo/fo/hagtalsgrunnur/konufolkanovn-2001-</ref>

=== Orðalýsing ===
Eingin ivi kann vera um, at ríkisrættarliga støða Føroya ger tað trupult at greina hugtakið ''føroyingur''. Hetta kemst serliga av, at føroyingar ikki hava sjálvstøðugan føroyskan ríkisborgararætt, men eru fevndir av danska ríkisborgararættinum, sum er galdandi fyri alt [[Danmark|Danska ríkið]]. Ein føroyingur er tí í heimastýrishøpi einans "dansk statsborger henboende på Færøerne" og hvørvur sostatt hagfrøðiliga sum føroyingur, um hann flytur til Danmarkar. Hetta hevði við sær, at neyðugt var at skilmarka hugtakið "føroyskur útiseti". Henda skilmarking kundi verða nýtt sum grundarlag fyri leitan í dátasøvnunum hjá Danmarks Statistik. Avgjørt varð tí, í samstarvi við Danmarks Statistik, at hendan skuldi vera soljóðandi:
* '''1. ættarlið''': fólk, sum eru fødd í Føroyum, men sum í dag eru búsitandi í [[Danmark]] og hava ikki undanfarin ættarlið búsitandi í Danmark;
* '''2. ættarlið''': fólk, sum eru børn hjá 1. ættarliði og eru búsitandi í Danmark. Hesi kunnu annaðhvørt vera fødd í Føroyum ella aðrastaðni, til dømis í Danmark;
* '''3. ættarlið''': fólk, sum eru ommu- ella abbabørn hjá 1. ættarliði, og eru búsitandi í Danmark; eisini hesi kunnu annaðhvørt vera fødd í Føroyum ella aðrastaðni, til dømis í Danmark.

=== Mál ===
{| class="wikitable"
! style="background:#AF9999" colspan=3 | 15 mest tosaðu móðurmálini í Føroyum (2014)<ref>http://www.hagstova.fo/fo/folkateljing/folkid-111111/filipinsk-og-teilenskt-vunnu-fram-sum-modurmal</ref>
|-
| [[Føroyskt mál|Føroyskt]] ||style=textalign:right | 45&nbsp;361 || 90,8 %
|-
| [[Danskt mál|Danskt]] ||style=textalign:right | 1 546 ||{{0}}3,1 %
|-
| [[Íslendskt mál|Íslendskt]] ||style=textalign:right | 201 ||{{0}}0,4 %
|-
| [[Enskt mál|Enskt]] ||style=textalign:right | 190 ||{{0}}0,3 %
|-
| [[Filipinskt mál|Filipinskt]] ||style=textalign:right | 103 ||{{0}}0,2 %
|-
| [[Norskt mál|Norskt]] ||style=textalign:right | 99 ||{{0}}0,2 %
|-
| [[Tailendskt mál|Tailendskt]] ||style=textalign:right | 86 ||{{0}}0,1 %
|-
| [[Rumenskt mál|Rumenskt]] ||style=textalign:right | 67 ||{{0}}0,1 %
|-
| [[Grønlendskt mál|Grønlendskt]] ||style=textalign:right | 62 ||{{0}}0,1 %
|-
| [[Serbiskt mál|Serbiskt]] ||style=textalign:right | 57 ||{{0}}0,1 %
|-
| [[Russiskt mál|Russiskt]] ||style=textalign:right | 55 ||{{0}}0,1 %
|-
| [[Spanskt mál|Spanskt]] ||style=textalign:right | 49 ||{{0}}0,1 %
|-
| [[Svenskt mál|Svenskt]] ||style=textalign:right | 45 || 0,09 %
|-
| [[Pólskt mál|Pólskt]] ||style=textalign:right | 40 || 0,08 %
|-
| [[Kinesiskt mál|Kinesiskt]] ||style=textalign:right | 29 ||0,06 %
|}

''Høvuðsgrein: [[Mál í Føroyum]]''

Móðurmál Føroya fólks er [[Føroyskt mál|føroyskt]], ið er sprottið úr forna [[Norrønt|norrøna]] málinum. Føroyskt líkist mest [[Íslendskt mál|íslendskum]] og nøkrum norskum bygdamálum. Eisini hevur danska málið ligið tætt upp at føroyska málinum ígjøgnum øldirnar og havt ávirkan. Tað, at Føroyar liggja so langt burtur frá umheiminum, hevur hjálpt føroyska málinum at vera verandi eitt sera sermerkt [[Talumál|tungumál]]. Í barnaskúlanum er undirvísing í málunum [[Føroyskt mál|føroyskum]], [[Danskt mál|donskum]] og [[Enskt mál|enskum]] kravd. Føroyingar flestir skilja hini [[Norðurlond|norðurlandamálini]], bæði skrivliga og munnliga.

Í sambandi við fólkateljingina Manntals, sum varð gjørd 11. nov. í 2011, varð m.a. spurt um, hvat móðurmál fólk høvdu. Í Føroyum eru næstan 3&nbsp;000 fólk (9 %), sum hava annað móðurmál enn tað føroyska; úrslitið vísir, at tilsamans eru 2&nbsp;985 fólk í Føroyum, sum hava annað móðurmál enn føroyskt. Av teimum hevur stívliga helvtin, ella 1&nbsp;546 danskt sum móðurmál (3 %) og restin, 1&nbsp;439 fólk, hava uppaftur onnur móðurmál.<ref>http://www.hagstova.fo/fo/folkateljing/folkid-111111/filipinsk-og-teilenskt-vunnu-fram-sum-modurmal</ref> Føroyskt er sjálvsagt ovast á listanum og danskt er framvegis nummar tvey. 45&nbsp;361 fólk í Føroyum høvdu føroyskt sum móðurmál tann dagin kanningin varð gjørd, meðan 1&nbsp;546 høvdu danskt. Á&nbsp;3.&nbsp;plássi var íslendskt við 201, á&nbsp;4.&nbsp;plássi enskt við 190, og so á&nbsp;5.&nbsp;plássi kom filipinskt við 103. 99&nbsp;tosaðu norskt og 86&nbsp;teilendskt.

=== Átrúnaður ===
''Høvuðsgrein: [[Átrúnaður í Føroyum]]''
[[Mynd:Church_of_Viðareiði,_Faroe_Islands.JPG|thumb|upright=.8|[[Viðareiðis kirkja]].]]
[[Átrúnaður]]in hevur ein stóran leiklut í føroysku [[Føroysk mentan|mentanini]]. Umleið 82,8&nbsp;prosent av fólkinum hoyrir til ta evangelisku-luthersku [[Fólkakirkjan|fólkakirkjuna]],<ref>Landsfólkayvirlitið, Føroya Stiftsstjórn.</ref> og næststørsti bólkurin, sum verður mettur at vera 10&nbsp;prosent, hoyrir til [[Brøðrasamkoman|brøðrasamkomuna]]. Av tí at brøðrasamkoman ikki skrásetur limir, eru eingi nágreinilig hagtøl yvir, hvussu nógv hoyra til brøðrasamkomuna. Restin eru smærri trúarbólkar, sum flestir eru [[Kristindómur|kristnir]]. Sambært fólkateljingini tann 1. nov í 2011 eru yvir 95 prosent av øllum føroyingum [[Kristin|kristnir]] (allir kristnir samkomubólkar eru taldir saman).<ref>http://www.hagstova.fo/fo/folkateljing/atrunadur/eitt-kristid-samfelag</ref> Næststørsti bólkur eru tey, sum ikki hava eina trúgv – [[gudloysi]]ngar. Sambært kanningini hava 1&nbsp;397 fólk yvir 15&nbsp;ár í Føroyum onga trúgv. Tey valdu at svara ”onga trúgv”, sum var ein av svarmøguleikunum. Um fólk uttan trúgv ikki verða tald við, tá ið talan er um trúgv, so er [[buddisma]] næststørsta sjálvstøðuga trúgv (66&nbsp;fólk yvir 15&nbsp;ár). Eftir hagtølunum eru nógv flestar kvinnur, og tær allar eru undir 70&nbsp;ár. Tá er bólkurin ”fleiri enn eina trúgv” heldur ikki taldur við. Hann umboðar 85&nbsp;fólk. [[Islam]] er triðstørsti bólkur við 23&nbsp;fólkum. Á næstu plássunum eru [[bahá'í trúgvin]]&nbsp;(13), [[jødadómur]]&nbsp;(12), [[hinduisma]]&nbsp;(7) og [[sikhisma]]&nbsp;(3). Verður hugt eftir sambandinum millum føðiland og trúgv, so er eisini týðiligt, at eisini tey, sum eru fødd uttanlands, men flutt til Føroya, svara at teirra trúgv er kristindómur. Av teimum, sum eru fødd í [[Afrika]], [[Ásia]] ella [[Miðeystur|Miðeystri]] svara 70&nbsp;prosent, at teirra trúgv er kristindómur og 17&nbsp;prosent svaraðu buddisma. Prosentparturin av teimum, sum svaraðu kristindóm, sæst ein lítil munir, um hugt verður eftir aldursbólkunum. Gott 91 % av teimum millum 15 og 29&nbsp;ár svaraðu kristindóm, sum teirra trúgv, men hjá føroyingum yvir 70&nbsp;ár svaraðu næstan 99 %, at teirra trúgv var kristindómur. Hinvegin sæst umvenda gongdin hjá teimum, sum svaraðu onga trúgv. Har minkar parturin, sum svarar onga trúgv við aldrinum.

=== Fólkatættleiki ===
[[Mynd:Faroe_Islands,_Streymoy,_Tórshavn_(6).jpg|thumb|upright=.8|Í Føroyum er fólkatættleikin uml. 35 fólk fyri hvønn km², og í [[Streymoy]]nna uml. 60 fólk fyri hvønn km².]]
[[Fólkatættleiki]]n í Føroyum er í miðal uml. 35&nbsp;fólk fyri hvønn km<sup>2</sup> í 2014.<ref>http://www.hagstova.fo/sites/default/files/Faroe%20Islands%20in%20figures%202014_0.pdf</ref> Tað vil siga, at um alt slag av lendi verður tikið við, so hevur hvørt fólk so nógv pláss í part, sum svarar til uml. 4&nbsp;fótbóltsvøllir. Men tað er misjavnt, hvussu nógv pláss er í part kring landið. Á fleiri av [[útoyggj]]unum er bara millum 1 og 2&nbsp;fólk fyri hvønn km<sup>2</sup>. Hinvegin, so býr meira enn ein triðingur av øllum fólkinum í tí størsta býnum, sum er [[Tórshavn]], íroknað [[Hoyvík]] og [[Argir]]. Í&nbsp;[[Suðuroy]] er fólkatættleikin uml. 28&nbsp;fólk fyri hvønn km<sup>2</sup>, og í [[Eysturoy]]nna uml. 38&nbsp;fólk fyri hvønn km<sup>2</sup>. Gongdin í íbúgvatalinum í Føroyum er eins og í øðrum londum tann, at fólk flyta til tey stóru plássini, og at smáplássini í flestum førum minka. Sæð undir einum eru Føroyar eitt stálbygt land; tað vil siga, at miðaltalið av fólki fyri hvønn km<sup>2</sup> er lágt. Men kortini býr meginparturin av fólkinum tætt saman í býum og bygdum.

=== Føroyingar í Danmark ===
[[Mynd:Faroese_girls_in_costume.jpg|thumb|upright=.8||Føroyingar stava frá [[Víkingur|víkingum]], sum av óvart komu til Føroya, meðan teir sigldu vestur úr Noregi til [[Ísland]]s.]]
Sambært hagtølunum, búgva í alt 22&nbsp;549 føroyingar, býttir yvir 3&nbsp;ættarlið, í [[Danmark]]. Í&nbsp;1.&nbsp;ættarliðunum er býtið millum kynini ógvuliga ójavnt, av 7&nbsp;737 fólkum er ein meiriluti á 1&nbsp;799 konufólk. Samanlagt eru 9&nbsp;741 av teimum 22&nbsp;549 fødd í Føroyum. Sum skilst av skilmarkingini av einum føroyingi í innganginum, eru øll 7&nbsp;737 fólkini í 1. ættarliði fødd í Føroyum, hetta svarar til 79 % av teimum 9&nbsp;741. Tey írestandi 2&nbsp;004 eru tískil býtt á 2. og 3.&nbsp;ættarlið.

Teir 22&nbsp;549 føroyingarnir, sum búgva í Danmark, svara til nærum helvtina (46,75 %) av samlaða fólkatalinum í Føroyum, sum [[1. januar]] [[2006]] var 48&nbsp;219.<ref>Hagstova Føroya</ref> Føroysku útisetarnir eru tó einans 0,415 % av samlaða [[Danmark|danska]] fólkinum, sum um sama mundið var 5&nbsp;427&nbsp;459. Øll trý ættarliðini hava tó til felags, at aldursbólkarnir 25-39&nbsp;ár og 7-16 eru størstir. Hetta er felags fyri bæði kyn.

Eisini hava øll trý ættarlið til felags, at størsti parturin av hesum eru búsitandi í [[Keypmannahavn]]arøkinum, [[Región Norðurjútland|Norðurjútlandi]], [[Ribe kommuna|Ribe kommuni]] og [[Århus kommuna|Århus kommunu]]. Minst av føroyingum búgva í [[Bornholms Regiónskommuna|Bornholms Regiónskommunu]].<ref>http://www.dnag.dk/get.file?ID=2783</ref>

== Politikkur ==
''Høvuðsgrein: [[Politikkur í Føroyum|Føroyskur politikkur]]''
[[Mynd:Tinganes, Tórshavn 2004.1.jpg|thumb|left|upright=.8||[[Tinganes]] er miðdepilin í [[Havn]]. Navnið bendir á, at her helt tingið til frá [[miðøld]] og til løgtingið varð avtikið í einaveldistíðini í 1816.]]
[[Mynd:The_Danish_Commonwealth.gif|thumb|upright=.8|Føroyar eru limir í [[Ríkisfelagsskapur|Ríkisfelagsskapinum]] saman við [[Danmark]] og [[Grønland]]i.]]
[[Mynd:Aksel V Johannesen 2015.JPG|thumb|upright=.8|[[Aksel V. Johannesen]] ('''[[Javnaðarflokkurin]]''') var [[Løgmaður|Føroya løgmaður]] frá  2015 til 2019 og aftur frá 2022.]]
Føroyingar hava [[Heimastýrislógin|heimastýri]], men eru í [[Ríkisfelagsskapur|ríkisfelagsskapi]] við Danmark, og danska stjórnin hevur ein umboðsmann, [[Ríkisumboðið|ríkisumboðsmaðurin í Føroyum]], búgvandi her á landi. Síðani 1948 hava Føroyar verið ein sjálvstýrandi partur í [[Danmark|danska kongaríkinum]]. Sambært [[heimastýrislógin]]i verða nøkur málsøki umsitin av donskum myndugleikum. [[Løgregla]]n og dómsvaldið í Føroyum eru eisini donsk.

Landið hevur egið lóggávuting, [[Løgting]]ið, og [[Merkið|egið flagg]]. Politiskt eru Føroyar skipaðar við [[løgting]]i, ið hevur lóggevandi valdið um hendi, og [[Føroya Landsstýri|landsstýri]], ið hevur útinnandi valdið um hendi. Føroya Løgting verður valt av fólkinum, valrættaraldurin er 18&nbsp;ár. Eftir løtingsval verður nýggj stjórn sett saman av flokkum ið undir samráðingum gerast samdir um hvør politikkur ið skal førast næstu fýra árini. Hesir flokkar skulu helst hava meirilutan í løgtinginum, tað er ikki vanligt í Føroyum at hava minnilutasamgongur. Tá ið nýggj samgonga er skipað, hava stjórnarflokkarnir valt [[Løgmaður|løgmann]] og landsstýrisfólkini úr teirra flokkum. Landsstýrisfólkini kunnu saman við løgmanni vera í minsta lagi tríggir og hava onkuntíð verið upp til nýggju við løgmanni. Løgmaður er hægsti føroyski embætismaður, og hann er formaður fyri [[Føroya Landsstýri]], sum er hægsta føroyska ráð. Til danska fólkatingið velja føroyingar tveir limir. Valrættaraldurin til løgtingið og fólkatingið er 18&nbsp;ár. Til øll politisk val í Føroyum hava kvinnur valrætt, og kvinnur kunnu eins og menn veljast til øll álitsstørv.

Oyggjarnar eru skipaðar í seks [[Sýsla|sýslur]], tó hava sýslurnar ikki longur sama týdning sum fyrr. Sýslurnar verða nevndar í fleiri lógum, t.&nbsp;d. í grindalógini. Sýslurnar eru: Streymoyar sýsla, Sandoyar sýsla, Suðuroyar sýsla, Norðoya sýsla, Eysturoya sýsla og Vága sýsla. Tað er serliga innan løgregluna, at tosað var um sýslurnar, har ið hvør sýsla hevði sín sýslumann. Løgreglan, ið er donsk, valdi at gera bygnaðarbroytingar og umskipa sýslumannaembætið nøkur ár eftir, at Føroyar varð bundið meira saman við fyrst Vágatunlinum og síðan Norðoyatunlinum. Tað varð vorði lættari at ferðast millum hesi øki í landinum, og hildi var, at tí var ikki neyðugt longur at hava seks sýslumenn. Bygnaðarbroytingarnar komu í gildi frá 1. apríl 2010 og størsta broytingin var, at Føroyar vóru skipaðar í trý politiøki: Norðurøki, Miðøki og Suðurøki við hvør sínum økisleiðara og varaleiðara. Meiningin var fyrst at avtaka sýslumansembætið, men av tí at fleiri føroyskar lógir nevna uppgávur hjá sýslumanninum, kundi løgreglan ikki bara avtaka hetta embætið. Nú eru 5&nbsp;sýslumenn settir at røkja sýslumansuppgávurnar í teimum trimum politiøkjunum, sum hava 6&nbsp;sýslur.<ref>{{Cite web |url=http://www.heimabeiti.fo/default.asp?page=3&id=348 |title=heimabeiti.fo - Nýggir sýslumenn settir |accessdate=2016-04-20 |archive-date=2016-04-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160411023648/http://www.heimabeiti.fo/default.asp?page=3&id=348 |dead-url=yes }}</ref> Norðurøki er Norðoyggjar og Eysturoy. Miðøki er Streymoy, Sandoy og Vágar og smærru oyggjarnar. Suðurøki er Suðuroy og Lítla Dímun.

Í mars 2014 samtykti løgtingið, at eldraøkið skuldi leggjast út til kommunurnar at umsita. Løgtingið samtykti í apríl 2014 Løgtingslóg um kommunalt samstarv á eldraøkinum, Løgtingslóg um heimatænastu, eldrarøkt v.&nbsp;m., og Løgtingslóg um ávís starvsfólkaviðurskifti, tá heimatænastan, eldrarøktin v.&nbsp;m. Tað var [[Annika Olsen]], táverandi landsstýriskvinna í almannamálum, ið tók stig til tað. Ætlan hennara var fyrst, at kommunusamanlegging skuldi fremjast fyrst, soleiðis at tað bert fóru at vera fáar kommunur í Føroyum. Men tað fekst ikki meiriluti fyri kommunusamanlegging, og á fólkaatkvøðu søgdur føroyingar nei til kommunusamanlegging. Eldrøkið varð lagt út til kommunurnar frá 1. januar 2015. Økini eru ikki sýslurnar men nýggj øki.

Kommunalu samstørvini um eldraøki eru hesi:<ref>[http://www.amr.fo/arbeidsoki/eldri/eldraokid-til-kommunurnar/ amr.fo - Eldraøkið er lagt til kommunurnar at umsita 1. januar 2015]</ref>
*Kommunurnar í Norðoyggjum – Norðoyar Bú- og Heimatænasta
*Runavíkar, Nes og Sjóvar kommunur – Økistænastan hjá Skálafjarðarsam-starvinum
*Eysturkommuna og Fuglafjarðar kommuna – Heimatænastan í Eysturkommunu og Fuglafjarðar kommunu
*Sørvágs og Vága kommunur – Heimatænastan í Vágum
*Vestmanna, Eiðis, Kvívíkar og Sunda kommunur – Heimatænastan í VEKS
*Kommunurnar í Sandoynni og Skúvoy – Økistænastan í Sandoyar Sýslu
*Kommunurnar í Suðuroynni – Bú- og Heimatænastan í Suðuroy
*Tórshavnar kommuna – Heilsu- og umsorganartænastan

Føroyar er skipað í 30&nbsp;[[Kommunur í Føroyum|kommunur]], og fyri hvørja kommunu stendur eitt kommunustýri, sum verður valt av fólkinum. Kommunur taka sær av lokalum málum, tó at býtið millum land og kommunur ikki altíð er so greitt. Viðvíkjandi grundlóg og ríkisrættarligum viðurskiftum eru viðurskiftini í Føroyum ógreið. [[Danmark|Danska]] grundlógin er ongantíð sett í gildi við fólkaatkvøðu ella samtykt í Løgtinginum. Men hon verður útinnt av dómsvaldinum og øðrum myndugleikum. Tó er heimastýrislógin uttan iva partur av stjórnarlógargrundarlagnum í Føroyum.

Føroyar eru ikki limur í [[ES]], og allur handil við onnur lond er skipaður við serligum handilsavtalum.

Á [[løgtingsval]]inum 8. desember 2022 gjørdist úrslitið hetta:
{| class="wikitable sortable" style="text-align:right; float:center"
!style=text-align:left |Flokkur
!style=text-align:right |Tinglimir
!style=text-align:right |% á vali
|- bgcolor="#eeeeee"
!style=text-align:left |A. [[Fólkaflokkurin]]
| 6 ||18,9
|-
!style=text-align:left |B. [[Sambandsflokkurin]]
| 7 ||20,0
|-bgcolor="#eeeeee"
!style=text-align:left |C. [[Javnaðarflokkurin]]
| 9 ||26,6
|-
!style=text-align:left |D. [[Sjálvstýrisflokkurin]]
| 0 ||2,7
|- bgcolor="#eeeeee"
!style=text-align:left |E. [[Tjóðveldi]]
| 6 ||17,7
|-
!style=text-align:left |H. [[Miðflokkurin]]
| 2 ||6,6
|-bgcolor="#eeeeee"
!style=text-align:left |F. [[Framsókn]]
||3 ||7,5
|-
! Tilsamans !!style=text-align:right | 33 !!style=text-align:right | 96,8
|}

Eftir valið 2008 skipaðu [[Javnaðarflokkurin]], [[Tjóðveldi]] og [[Miðflokkurin]] stjórn við 17&nbsp;tinglimum. Hetta var ein lítil meiriluti, sum kom at merkja samstarvið ímillum flokkarnar. Henda samgongan skipaði seg við [[Jóannes Eidesgaard]] sum [[Løgmaður|løgmann]]. Í samgonguni var tó ikki langt lív lagað, tí longu í septembur 2008 segði løgmaður samstarvið við Tjóðveldi upp. Orsøkin til uppsøgnina av samstarvinum snýði millum annað seg um ósemju um undirsjóvartunnil til [[Sandoy|Sandoyar]], ósemju um skerjing av fiskidøgum umframt ósemju um, hvat ráð skuldi hava eina skrivstovu úti í [[Tinganes]]i.

Eftir at samstarvið við Tjóðveldi varð sagt upp, fór Jóannes Eidesgaard undir samráðingar við [[Hin føroyski fólkaflokkurin|Fólkaflokkin]] og [[Sambandsflokkurin|Sambandsflokkin]]. Teir skipaðu samgongu í septembur 2008. Samgongan skipaði seg við [[Kaj Leo Johannesen]] sum [[Løgmaður|løgmann]]. Henda samgongan var ein sonevnd meirilutasamgonga, hon hevði 20 av 33 tinglimum aftanfyri seg.

Høvuðsyvirskriftin fyri ta samgonguna var: Sjálvbjargni, altjóðagerð og samhaldsfesti.

Sjey politiskir flokkar vóru valdir í løgtingi á valinum í 2011. Kaj Leo Johannesen helt fram sum løgmaður.

Løgtingsval varð tann 1. september 2015. Úrslitið av valinum sá soleiðis út:
{| class="wikitable" style="text-align:right; float:center"
|-
!colspan=2 | Flokkar !!colspan=4 | Atkvøður !!colspan=2 | Tinglimir
|-
!
!style=text-align:left | Listar
! # !! ± # !! % !! ± % !! # !! ±
|-
|bgcolor={{Farge/Fólkaflokkurin}}| &nbsp;
|style=text-align:left |<code>A</code> – [[Fólkaflokkurin]]
| 6&nbsp;102 || −781
| 18,9 || −3,6 || 6 || −2
|-
|bgcolor={{Farge/Sambandsflokkurin}}|
|style=text-align:left |<code>B</code> – [[Sambandsflokkurin]]
| 6 046 || −1 500
| 18,7 || −6,0 || 6 || −2
|-
|bgcolor={{Farge/Javnaðarflokkurin}}|
|style=text-align:left |<code>C</code> – [[Javnaðarflokkurin]]
| 8 093 || +2&nbsp;665
| 25,1 || +7,3 || 8 || +2
|-
|bgcolor={{Farge/Sjálvstýrisflokkurin}}|
|style=text-align:left |<code>D</code> – [[Nýtt Sjálvstýri]]
| 1 305 || +15
| 4,1 || −0,1 || 2 || +1
|-
|bgcolor={{Farge/Tjóðveldi}}|
|style=text-align:left |<code>E</code> – [[Tjóðveldi]]
| 6 691 || +1 102
| 20,7 || +2,5 || 7 || +1
|-
|bgcolor={{Farge/Framsókn}}|
|style=text-align:left |<code>F</code> – [[Framsókn]]
| 2 241 || +308
| 7,0 || +0,6 || 2 || ±0
|-
|bgcolor={{Farge/Miðflokkurin}}|
|style=text-align:left |<code>H</code> – [[Miðflokkurin]]
| 1 779 || −104
| 5,5 || −0,7 || 2 || ±0
|-
! !!Tilsamans !!style=text-align:right |32&nbsp;374
! !!style=text-align:right |100,0 !! !!style=text-align:right |33 !!
|}

=== Evropasamveldið ===
[[Mynd:Location_European_Union.svg|thumb|Hóast [[Danmark]] er limur í [[ES]], eru Føroyar ikki fevndar av danska ES-limaskapinum.]]
Føroyar hava heimastýri í [[Ríkisfelagsskapur|Ríkisfelagsskapinum]]. Hóast Danmark er limur í [[ES|Evropasamveldinum]], eru Føroyar ikki fevndar av danska ES-limaskapinum. Tó eru føroyingar danskir ríkisborgarar og kunnu tí í ávísum førum, sum eru heft at bústaði, fáa tey rættindi, sum danski ES-sáttmálin fevnir um, til dømis rætt at búseta seg og arbeiða í einum ES-landi. Sum føroyingur kanst tú velja annaðhvørt føroyskt pass ella danskt ES-pass. Í veruleikanum hevur valið av passi onga ávirkan á, hvørji rættindi ein føroyingur fær, tá ið hann fer til eitt ES-land. Tað, sum er avgerandi, er bústaðurin. Hetta merkir, at ein føroyingur búsitandi í Føroyum hevur ikki rætt at búseta seg og arbeiða í einum ES-landi sambært felagsmarknaðarrættinum. Hinvegin fær ein føroyingur, sum er danskur ríkisborgari, somu rættindi sum ein ES-borgari, er hann búsitandi í Danmark – uttan mun til um viðkomandi hevur føroyskt-danskt pass ella danskt ES-pass.

=== Samkynd ===
[[Mynd:Faroe_Pride_2017.JPG|thumb|upright=.8|[[Føroya Pride]] 2017.]]
Í rættarskipanini verður munur gjørdur á [[samkynd]]um og hinkyndum. Eitt nú hava samkynd ikki loyvi at skráseta sítt [[Skrásett parlag|parlag]], og samkynd sleppa ikki at ættleiða. Var uppskot lagt fyri tingi í 2011, um at loyva samkyndum at skráseta seg í parlag, hevði tað ikki verði samtykt.<ref>http://aktuelt.fo/grein/samkynd_avvist_av_logtinginum{{Deyð leinkja|date=October 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>  Samkyndir menn kunnu eisini framvegis ikki lata blóð í Føroyum.<ref>http://lgbt.fo/?page_id=376</ref> Føroyar eru eisini einasta [[Norðurlond|Norðurland]], sum ikki viðurkennir samkyndar familjur. Øll grannalond Føroya loyva samkyndum at skráseta seg í parlagi. Í t. d. [[Noreg]]i, [[Svøríki]], [[Danmark]], [[Ísland]]i, [[Stóra Bretland|Bretlandi]] og [[Holland]]i kunnu samkynt eisini ættleiða.

At vera [[samkyndur]] hevur verið loyvt í Føroyum síðan 1933 tá tað varið gjørt lógligt í Danmark.<ref>http://copenhagen.angloinfo.com/information/family/lgbt/</ref> Samstundis varð aldursmark fyri samkynda samlegu sett til 18&nbsp;ár. Síðan varð tað í 1988 gjørt kynleyst og har við set til 15&nbsp;ár.<ref>http://ansoblog.wordpress.com/</ref> Harðskapur orsakað av kynshugi offursins verður bólkaður sum hatursbrotsverk, og fer at hava við sær herda revsing. Hetta er vegna tess, at grein 266b í revsilógini eisini fatar um samkynd.<ref>http://logting.elektron.fo/logtingsmal/Logtingsmal06/VanligTingmal/020.06Revsilog-Samkynd.htm</ref>

== Skúlaskapur ==
[[Mynd:Tvøroyri from Smyril 2.jpg|thumb|upright=.8|[[Tvøroyri]]]]
Frálæra fæst í fólkaskúlanum ella á frískúla. Í 1979 fekk [[Landsstýrið]] um hendi at umsita øll føroysk undirvísingarmál, og løgtingslóg um fólkaskúlan kom í gildi 1. august 1979. Lógin sigur m.&nbsp;a., at øll børn í undirvísingarskyldugum eiga ókeypis frálæru í fólkaskúlanum.

=== Fólkaskúlin ===
[[Mynd:Faroe_stamp_364_rasmussen_and_skardi.jpg|thumb|upright=.66|[[Føroya Fólkaháskúli]] byrjaði í 1899.]]
Fólkaskúlin er almenni skúlin hjá børnum í skúlaaldri í Føroyum. Fólkaskúlin er sjey ára grundskúli og tvey ára framhaldsskúli og kann halda fram við einum 10. flokki. Fólkaskúlalógir verða viðtiknar á [[Føroya Løgting]]i. Landsstýrið er hægsti myndugleiki í skúlaskipinum í Føroyum og fremur henda myndugleika gjøgnum Landsskúlaráðið, sum hevur Landsskúlafyrisitingina at sita fyri skúlaskapinum. Landsskúlaráðið ásetur reglur um endamálið við frálæruni í einstøku lærugreinunum og sendir út leiðbeinandi lesi- og tímaætlarnir. Skúlanevndirnar gera uppskot til skúla- og undirvísingarætlan, sum Landsskúlaráðið skal góðkenna.

=== Frískúlar og háskúlar ===
Í frískúlum/privatskúlum fæst frálæra, á sama hátt sum í fólkaskúlanum. Summir frískúlar hava serstakt grundsjónarmið, til dømis átrúðarligt ella politiskt. Hugsanin um privatskúla kom frá fólkum sum til dømis [[Nicolaj Frederik Severin Grundtvig]] og [[Christen Kold]]. Úr hesi skúlahugsan er [[Føroya Fólkaháskúli]] sprottin, hann stovnaðu [[Símun av Skarði]] og [[Rasmus Rasmussen]]. Adventistaskúlin í [[Havn]] er eisini frískúli, og Skt. Frans skúli var privatskúli til 1985, tá ið [[Tórshavnar kommuna]] tók við skúlanum. Í 2013 eru tríggir frískúlar í Føroyum, tveir í Tórshavnar kommunu og ein í Skálabotni í Eysturoynni. Skúlarnir í Havn eru [[Frískúlin við Hoyvíkstjørn]] (Adventistaskúlin) og [[Frískúlin í Havn]], sum í 2007 varð settur á stovn á Velbastað, har barnagarður fyrr hevði verið. Tað vóru Sharon Weiss og Eyðbjørg Dalsgaard, ið tóku stig til frískúlan.<ref>[http://aktuelt.fo/grein/friskulin_verdur_a_velbastad Aktuelt.fo]{{Deyð leinkja|date=October 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} Frískúlin verður á Velbastað</ref> Í 2013 starvaðust 10&nbsp;lærarar á Frískúlanum í Havn. Frískúlin við Hoyvíkstjørn varð settur á stovn í 1966. Tað var Adventistasamkoman ið setti skúlan á stovn og sum rekur hann enn í dag. 1. august 2003 varð Frískúlin við Hoyvíkstjørn broyttur til sjálvsognarstovn og frískúla sambært løgtingslóg nr.&nbsp;46 frá 26. mars 2002 við egnum viðtøkum.<ref>[http://www.friskulin.fo/Um/Um-okkum Friskulin.fo]{{Deyð leinkja|date=October 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> [[Frískúlin Keldan]] í Skálabotni varð settur á stovn í 2010,{{Tørvar keldu|date=Oktober 2022}} ein av stigtakarunum var Jastrid Høj. Fyrsta árið var ein forskúlaflokkur og ein 1. flokkur.<ref>[http://aktuelt.fo/grein/friskulin_kelduni_veksur_vid_risafetum Aktuelt.fo] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120831030819/http://aktuelt.fo/grein/friskulin_kelduni_veksur_vid_risafetum |date=2012-08-31 }} Frískúlin í Kelduni veksur við risafetum</ref>

=== Hægri útbúgving ===
Studentar ella HF-næmingar fara ofta á [[Fróðskaparsetur Føroya|Fróðskaparsetrið]] ella annan hægri lærustovn at lesa meiri. Lesturin varir vanliga 3-7&nbsp;ár og endar við próvtøku.

== Mentan ==
[[Mynd:Janus Djurhuus, Jørgen-Frantz Jacobsen, William Heinesen, Hans Andrias Djurhuus.jpg|thumb|upright=.8|Teir fyrstu og komandi føroysku rithøvundarnir [[Janus Djurhuus]], [[Jørgen-Frantz Jacobsen]], [[William Heinesen]] og [[Hans A. Djurhuus]] um 1924.]]
''Høvuðsgrein: [[Føroysk mentan]]''

Føroysk mentan hevur sín uppruna í norrønari mentan. [[Føroyskt mál|Málið]] er runnið úr [[Norrønt mál|fornnorrønum]] eins og í grannalondunum. Í stórum eru føroyingar [[Kristindómur|kristnir]] hóast ymsar áskoðanir eru um júst, hvussu stórur partur av fólkinum er kristin. Við aldagomlu [[Kvæði|kvøðingini]] hava føroyingar siðvenju fyri kvøðing og sangi. M.&nbsp;a. orsakað av vantandi viðarvøkstri var ikki vanligt at nýta ljóðføri í Føroyum, og føroyingar hava dansað og kvøðið í staðin. Í&nbsp;[[20.&nbsp;øld]] betraðist millumlanda vøruflutningurin, og føroyingar fóru tá at nýta innflutt ljóðføri, sum nú verða nógv nýtt. Á sama hátt tók [[myndlist]]in dik á seg í 20.&nbsp;øld, og er síðani nógv ment.

== Landafrøði ==
''Høvuðsgrein: [[Føroysk landafrøði]]''
[[Mynd:Litla-dimun-photo.jpg|thumb|upright=.8|[[Lítla Dímun]] er einasta oyggj í Føroyum, har ongi fólk búgva.]]
[[Mynd:Beinisvord,_westcoast_of_suduroy,_faroe_islands.JPG|thumb|upright=.8|[[Beinisvørð]], [[Suðuroy]]. Beinisvørð er tað næsthægsta forbergið í Føroyum, bara [[Enniberg]] er hægri.]]
[[Mynd:Sl%C3%A6ttaratindur,_Faroe_Islands.JPG|thumb|upright=.8|left|[[Slættaratindur]] er hægsta fjall í Føroyum.]]
[[Mynd:Saksun,_Faroe_Islands_(5).JPG|thumb|left|upright=.8|left|[[Saksun]]ardalur, ið er heilar 10 kilometrar langur.]]
[[Mynd:Vestmannabjørgini,_Faroe_Islands_(4).JPG|thumb|left|upright=.8|[[Vestmanna]]bjørgini.]]
[[Mynd:Árnafjørður,_Faroe_Islands_(5).jpg|thumb|left|upright=.8|Børn spæla í einari stórari á í [[Árnafjørður|Árnafirði]].]]
Føroyar liggja í [[Atlantshav]]i nøkurlunda miðskeiðis ímillum [[Noreg|Norra]], [[Skotland]] og [[Ísland]]. Mitt í [[Golfstreyminum]] í Norður[[atlantshav]]i á 62 stigum norður. Her í [[Atlantshav]]i renna saman heitir og kaldir luftstreymar, og veðurlagið er skiftandi [[Sólin|sól]], regn og mjørki. Um summrini eru Føroyar rímiliga kaldar, við miðalhitanum 11&nbsp;°C (52&nbsp;°[[Fahrenheitstigi|F]]). Miðalhitin í okkara kaldasta mánaði er 3&nbsp;°C (37&nbsp;°[[Fahrenheitstigi|F]]). Sjálvt um tær liggja á 62°&nbsp;norður, so heldur [[Golfstreymurin]] veðurlagið flótt, so vit hava mildar vetrar. Veðurlagið er rímiliga vátt, við nógvum regni og toka, og onkuntíð stórum stormum eisini.

Oyggjarnar eru 1&nbsp;399 km<sup>2</sup> til víddar. Fólk býr á 17 av teimum 18 [[oyggj]]unum. Oyggin, sum einki fólk býr á, [[Lítla Dímun]], er rættiliga lítil (0,82 km<sup>2</sup>), og er umringað av brøttum, høgum bjørgum, so hon er ring at sleppa til. Einans [[seyður]] og [[fuglur]] býr á oynni. Úr suðri í norður er frástøðan 113&nbsp;km, og úr eystri í vestur er hon 75&nbsp;km. Strandalinjan er 1&nbsp;289 km. Ongastaðni í landinum ert tú meira enn 5&nbsp;km frá [[hav]]inum. [[Tórshavn]], sum er [[høvuðsstaður]] við umleið 20&nbsp;000 íbúgvum, liggur sunnarlaga í [[Streymoy]]nni.

[[Slættaratindur]] er hægsta fjall í Føroyum (882&nbsp;m høgur) og er á norðara enda av [[Eysturoy]]. Norðanfyri er næsthægsta fjall í Føroyum, [[Gráfelli]].<ref>{{Cite web |url=http://www.us.fo/Default.aspx?ID=6562 |title=Archive copy |accessdate=2014-03-28 |archive-date=2015-07-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150715060238/http://www.us.fo/Default.aspx?ID=6562 |dead-url=yes }}</ref> Í miðal eru [[Fjøll í Føroyum|fjøllini í Føroyum]] umleið 300&nbsp;m høg. 10&nbsp;fjøll eru í Føroyum, hægri enn 800&nbsp;m.

18 oyggjar eru í Føroyum. 17 eru bygdar og 1 óbygd, [[Lítla Dímun]]. Umframt oyggjarnar eru mangir hólmar, stakkar, drangar og sker. Tilsamans 779 av teimum. Heilt neyvt er víddin av øllum Føroyakortinum, við skerum, 1&nbsp;395,74 km<sup>2</sup>. Umveldismark: 12&nbsp;fjórðingar.<ref>[http://www.logir.fo/foldb/ano/2002/0000240.htm ANORDNING NR. 240 FRÁ 30. APRIL 2002 OM IKRAFTTRÆDEN FOR FÆRØERNE AF LOV OM AFGRÆNSNING AF SØTERRITORIET]</ref> Størst er [[Streymoy]]ggin, 373 km<sup>2</sup>, og minst er [[Lítla Dímun]], 0,82&nbsp;km<sup>2</sup>.

[[Oyggj]]arnar eru úr basalti, gosgróti, ið síðan fornu eldgosini er grivið burtur av jøklum í seinastu ístíð. Hesir jøklarnir eru nú firðir, sund og dalar, og orsøk til, at Føroyar eru tað oyggjasamfelagið, sum vit kenna í dag. Av tí, at Føroyar eru skaptar soleiðis, at ísurin lættliga kundi renna burtur, rennur vatn eisini lættliga burtur. Sum oftast er hetta ikki ein trupulleiki, tí nógv regn er í Føroyum. Men tað kemur fyri, at einki regn er í fleiri mánaðir.

Føroyar hava oyggjaveðurlag við ógvuliga skiftandi veðri. Bert stutt løta kann vera millum sólskin og regn, logn og storm. Sólskin, regn og mjørki hvørt um annað. Í Føroyum mást tú altið laga teg eftir veðrinum. [[Sjógvur]]in frystir ongantíð. Miðalhitin um veturin er umleið 3&nbsp;°C (37&nbsp;°F) og um summarið umleið 11&nbsp;°C (51&nbsp;°F). Veturin er lýggjur; ofta við regni, vindi og við hvørt nakað av kava og kulda, sum ikki liggur serliga leingi. Summarið er ljóst – á hásumri nærum alt samdøgrið. Hitin liggur ofta um 10-12&nbsp;°C (50-53&nbsp;°F), men onkrar dagar krýpur hann upp í 20&nbsp;°C (68&nbsp;°F). Hóast landið er lítið, er ikki altíð sama veður allastaðni í landinum.

Oyggjarnar úr landnorðingi eru: [[Fugloy]], [[Svínoy]], [[Viðoy]], [[Borðoy]], [[Kunoy]], [[Kalsoy]], [[Eysturoy]], [[Streymoy]], [[Nólsoy]], [[Vágar]], [[Mykines]], [[Koltur]], [[Hestur]], [[Sandoy]], [[Skúvoy]], [[Stóra Dímun]], [[Lítla Dímun]] og [[Suðuroy]].

[[Mynd:Klaksv%C3%ADk,_Faroe_Islands_(2).JPG|thumb|upright=.8|left|Fiskivinnan er týdningarmesta inntøkukeldan í Føroyum.]]
[[Mynd:Hvalba_scenery.jpg|thumb|upright=.8|Í Føroyum eru 70&nbsp;000 [[Seyður|seyðir]]. Víkingar høvdu seyðin við sær hagar í 9. og 10. øld.]]
[[Mynd:Fishing_Trawler.jpg|thumb|upright=.8|left|Í [[2004]] taldi fiskaútflutningurin 82% av øllum útflutningi av bæði vørum og tænastum samanlagt.]]
[[Mynd:Flock_of_sheep.jpg|thumb|upright=.8|Sambært hagtølum er ferðavinnan næststørsta vinnan, og eftir henni kemur útflutningur av ullvørum og øðrum tilvirkaðum vørum. [[Fiskur]] og fiskaúrdráttir eru 97 prosent av útflutningsvirðinum hjá føroyingum.]]
{{-}}

== Búskapur ==
''Høvuðsgrein: [[Føroyskur búskapur]]''

[[Bruttotjóðarúrtøka]]n (BTÚ) hjá Føroyum í 2006 var 11&nbsp;878 milliónir krónur. Skift á fólkatalið var bruttotjóðarúrtøkan umleið 250&nbsp;000 krónur í 2006.

=== Arbeiði ===
Í Føroyum er ein størri partur av fólkinum arbeiðsvirkin enn í øðrum londum. 93 % av mannfólkinum og 83 % av konufólkinum eru virkin á arbeiðsmarknaðinum. Men ein stórur partur arbeiðir tó ikki fulla tíð. Av mannfólkunum arbeiða 81 % vanliga fulla tíð, meðan tað bert eru 45 % av konufólkunum, ið arbeiða fulla tíð. Heili 83 % av føroysku kvinnunum eru virknar á arbeiðsmarknaðinum. Samanbera vit við [[Vesturevropa]] undir einum, so er talið har bara 66 % av kvinnunum. Í [[Norðurlond]]um er tað [[Finnland]], sum hevur lægstu luttøkuna av kvinnum á arbeiðsmarknaðinum við 73 %.

Størsti parturin av teimum arbeiðsvirknu eru løntakarar. Í november 2005 vóru 85 % av teimum arbeiðsvirknu løntakarar, 11 % vóru sjálvstøðug, og 5 % vóru ólønt. Í&nbsp;1990 vóru 76 % av mannfólkunum løntakarar og 68 % av konufólkunum. Í&nbsp;2005 vóru tølini 73 % av mannfólkunum og 74 % av konufólkunum. Ein størri partur av konufólkunum er sostatt komin út á arbeiðsmarknaðin. At løntakaraparturin millum mannfólk er minkaður, kemst helst av at alt fleiri arbeiða sum sjálvstøðugt vinnurekandi.

==== Arbeiðsloysi ====
Áðrenn kreppuna í [[1990-árini|1990'unum]] var lítil og eingin skráseting av arbeiðsloysi í Føroyum. Tá Arbeiðsloysistryggingin varð sett á stovn, bar til at fáa hagtøl um gongdina í arbeiðsloysinum. Í&nbsp;1995 var miðalarbeiðsloysið uml. 13&nbsp;%, men minkaði síðan ár undan ári fram til 2002, tá tað var komið niður á 2,3&nbsp;% av arbeiðsfjøldini. Síðani tá er tað komið nakað upp aftur, og í mars 2014 var tað gjørt upp til 4,3&nbsp;%, ið enn er lágt sammett við onnur lond. Tað er 0,3&nbsp;prosentstig minni enn fyri einum ári síðani, tá ið tað var 4,7&nbsp;%. Hettar síðsta árið er arbeiðsloysið annars minkað 123&nbsp;fulltíðar arbeiðsleys. Fleiri kvinnur hava verið arbeiðsleysar enn menn og í miðal hava 133&nbsp;fleiri kvinnur verið arbeiðsleysar, enn tað eru menn, men tilsamans eru nú 1158 fólk arbeiðsleys. Annars vísir uppgerðin, at arbeiðsloysið er nógv størst í [[Sandoy]], har tað er heili 8,4&nbsp;%. Minst er arbeiðsloysið í [[Eysturoy]], har tað er 3,5&nbsp;%. Annars liggur arbeiðsloysið javnt ímillum 4,5&nbsp;% í [[Norðoyggjar|Norðoyggjum]] til 5,6&nbsp;% í [[Suðuroy]]. Tey flestu arbeiðsleysu eru ímillum 55 og 66&nbsp;ár, har arbeiðsloysið er 5,9&nbsp;%, minst er arbeiðsloysið hjá teimum í góðum árum, frá 35 til 54&nbsp;ár.

=== Fiskiskapur ===
Føroysk skip fiskaðu í 2004 samanlagt 580&nbsp;túsund tons á øllum havleiðum og umleið helvtin varð fiskað á føroyskum sjóøki. Hetta er meira enn tvífalt tað, sum fiskað var fyrst í [[1990-árini|1990'unum]]. Nógv tann størsti parturin var tað vit kalla [[uppisjóvarfiskur]], sum fiskað vórðu omanfyri 400&nbsp;túsund tons av. Um 150&nbsp;túsund tons vóru [[Botnfiskur|botnfiskasløg]]. Besta fiskiárið var 2003, tá fiskað vórðu 617&nbsp;túsund tons, og tá vóru 420&nbsp;tons av uppisjóvarfiski og 160&nbsp;tons av botnfiskasløgum.

Fiskur er mest týðandi útflutningsvøran. Av vøruútflutninginum hava fiskavørur seinastu árini talt umleið 95&nbsp;% av øllum útflutninginum. Sjálvt tá tænastuútflutningurin verður taldur uppí, telir fiskaútflutningurin nógv størsta partin – í 2004 taldi fiskaútflutningurin 82&nbsp;% av øllum útflutningi av bæði vørum og tænastum samanlagt. Útflutningurin av fiskavørum í 2005 var slakar 3,4&nbsp;miljardir krónur. Av virðisøkingini í landinum taldi fiskiskapur 16&nbsp;% í miðal árini 1998–2003.

Fiskiskapur telist eisini millum tær vinnur, har mesta arbeiðsvirksemi er. Løntakarateljingin vísir, at í 2005 vóru tað um 2&nbsp;400 fólk, ella 10&nbsp;% av løntakarunum, sum høvdu høvuðsinntøkuna úr fiskiskapi. Bæði talið og prosentparturin eru minni enn í 1990, tá tey vóru 2&nbsp;900 og taldu góð 12&nbsp;% av løntakarunum. Haraftrat eru fleiri sjálvstøðug vinnurekandi í fiskiskapi, sum útróðramenn og reiðarar, men øll starvandi í fiskiskapi telja somuleiðis 10&nbsp;% av arbeiðsvirknum borgarum.

Føroyar vóru í 2003 á 25. plássi, tá talan er um størstu fiskiveiðitjóðir í heiminum, meðan [[Noreg]] var á 8.&nbsp;plássi, [[Ísland]] var á 11.&nbsp;plássi og [[Danmark]] á 18.&nbsp;plássi. Størstu fiskiveiðitjóðirnar eru [[Kina]], [[Peru]] og [[Indonesia]]. [[Kina]] einsamalt fiskaði í 2003 næstan 10&nbsp;miljardir tons, sum er 15&nbsp;% av øllum heimsins fiskiskapi upp á 67&nbsp;miljardir tons, næst teimum Peru, sum fiskaði 9&nbsp;% og síðani Indonesia 5&nbsp;%.

=== Uttanlandshandil ===
[[Mynd:Tróndur_í_Gøtu_2012.jpg|thumb|upright=.8|Føroyski vøruútflutningurin er fyri alramesta partin [[fiskur]] og hevur eisini verið tað í meira enn 100 ár. Í virði telur fiskaútflutningurin eini 90-98% av øllum vøruútflutninginum.<ref>http://www.hagstova.fo/fo/talt-og-hagreitt/uttanlandshandil/utflutningur</ref>]]
Í hagtølum kalla vit innflutning og útflutning av vørum fyri uttanlandshandil. Handil er eisini við tænastum um landamark, men tænastuhandilin verður uppgjørdur í gjaldsjavnanum og vanliga ikki í hagtølum um uttanlandshandil.

Fiskur og fiskaúrdráttir eru 97&nbsp;% av útflutningsvirðinum hjá føroyingum. Sambært hagtølum er ferðavinnan næststørsta vinnan, og eftir henni kemur útflutningur av ullvørum og øðrum tilvirkaðum vørum.

Innflutningurin umfatar allar tær vørur, sum okkum tørvar, meðan útflutningurin umfatar tær vørur, sum vit eru dugnalig til at framleiða. Innflutningurin er í so máta endamálið við uttanlandshandlinum, meðan útflutningurin er tað, vit lata afturfyri, fyri at fáa ráð til innflutning.

Í einum so lítlum landi sum Føroyum, er tørvurin á innflutningi stórur, tí vit hava ikki støddina og orkuna at framleiða tað breiða vøruúrval, sum okkum tørvar til at skapa neyðuga trivnaðin í tilveruni. So at siga allar vørur, sum okkum nýtist til at seta búgv við og til dagliga nýtslu hjá húsarhaldinum, koma úr útlondum. Somuleiðis koma flestallar vørur til vinnuligt virksemi úr útlondum, tí vit hava so at siga bara fiskin, eitt lítið sindur av landbúnaðarvørum og nakað av orkukeldum til egna nýtslu. Restin av vørunum koma uttaneftir.

At vit kunnu hava so høgt livistøði í Føroyum, við einum vøruúrvali átøkt tí í ríku grannalondunum, ber bara til, tí at vit afturímóti eru før fyri at útflyta fyri stór virði av fiskavørum. Samfelagsbúskaparliga ber til at siga, at fyri alt hetta stóra vøruframboðið er goldið við fiski. Føroyar hava spesialiserað seg til at framleiða fiskavørur, sum onnur lond vilja gjalda so nógv fyri, at vit afturímóti kunnu innflyta vørur, sum hóska til okkara høga livistøði.

Handilsjavnin er úrslitið av endaliga roknskapinum, uttanlandshandlinum viðvíkjandi. Tá árið er runnið, verður handilsjavnin gjørdur upp sum munurin millum inntøkurnar frá útflutningi av vørum og útreiðslunum av innflutningi av vørum. Síðani 1988 hava verið 5&nbsp;ár við halli á handilsjavnanum, 11 ár við avlopi og 3 ár, har handilin so at siga hevur javnviga. Ofta – hóast ikki altíð – er tað so, at tá framgongd er í búskapinum, verður hall á handilsjavnanum, tí innflutningurin til íløgur og nýtslu veksur, meðan tað hinvegin ofta er avlop av handilinum í vánaligum tíðum, tí at keypsorkan er lág og íløguhugurin minni. Minkar útflutningurin av serligum ávum sum fiskaloysi, prísfalli ella tí fiskaalingin fer fyri bakka, kann tað sjálvsagt eisini elva til hall av uttanlandshandlinum.

==== Keypara- og seljaralond ====
Inn- og útflutningurin av vørum, skift á ávikavist upprunaland og nýtsluland fyri 2007, sær soleiðis út sambært [[Hagstova Føroya|Hagstovu Føroya]]:
{| class="wikitable"
|-
! # !! Útflutningur !! Innflutningur
|-
| 1. || {{flagicon|Stóra Bretland}} [[Stóra Bretland]] – 24,0%
| {{flagicon|Danmark}} [[Danmark]] – 29,9%
|-
| 2. || {{flagicon|Noreg}} [[Noreg]] – 13,6%
| {{flagicon|Noreg}} [[Noreg]] – 18,5%
|-
| 3. || {{flagicon|Danmark}} [[Danmark]] – 12,8%
| {{flagicon|Týskland}} [[Týskland]] – 7,9%
|-
| 4. || {{flagicon|Spania}} [[Spania]] – 8,5%
| {{flagicon|Svøríki}} [[Svøríki]] – 6,6%
|-
| 5. || {{flagicon|Frakland}} [[Frakland]] – 7,4%
| {{flagicon|Stóra Bretland}} [[Stóra Bretland]] –4,6%
|-
| 6. || {{flagicon|Týskland}} [[Týskland]] – 5,3%
| {{flagicon|Kina}} [[Kina]] – 3,6%
|-
| 7. || {{flagicon|Nigeria}} [[Nigeria]] – 3,9%
| {{flagicon|Frakland}} [[Frakland]] – 2,6%
|-
| 8. || {{flagicon|Russland}} [[Russland]] – 3,1%
| {{flagicon|Ísland}} [[Ísland]] – 2,4%
|-
| 9. || {{flagicon|Japan}} [[Japan]] – 3,0%
| {{flagicon|Spania}} [[Spania]] – 2,4%
|}

=== Ferðavinnan ===
[[Mynd:Atlantic_airways_bae146_oy-rcw_arp.jpg|thumb|upright=.8|[[Flogfar]] hjá [[Atlantic Airways|Atlantsflog]]. Umleið 166 fólk starvast hjá føroyska tjóðarflogfelagnum, sum hevur heimstað í [[Sørvágur|Sørvági]].]]
Seta við tølini saman fyri bæði loft- og sjóleiðirnar, so kann samlaða talið av útlendskum ferðafólkum til Føroyar roknast at vera 38&nbsp;560 í 2008. Afturat teimum 38&nbsp;560 ferðafólkunum koma tey, ið komu til Føroyar við ferðamannaskipi. Hesi vóru, við manning, 33&nbsp;000. Samanlagda ferðafólkatalið av útlendingum í Føroyum kann sostatt sigast at vera 71&nbsp;560. [[Visit Faroe Islands]] metti í 2005, at 45&nbsp;000 ferðafólk vitjaðu Føroyar. Talið var mett at standa í stað í 2006.

==== Ferðafólk komin loftvegis ====
Ferðafólkaflutningurin loftvegis til Føroyar er tann ferðabólkurin, ið hevur økt mest um ferðafólkatalið. Seinastu tíggju árini er ferðafólkatalið tvífaldað til uml. 230&nbsp;000.  Her er talan um komur og fráferðir. Metingar hjá [[Visit Faroe Islands]] meta, at 79&nbsp;% av ferðafólkunum hjá [[Atlantic Airways]] eru føroyingar. Í 2008 komu 111&nbsp;033 ferðafólk til Føroyar. Av teimum vóru 21&nbsp;% útlendingar, um vit fylgja metingum hjá [[Visit Faroe Islands]], svarandi til 23&nbsp;316 útlendingar (í 2006 – 21&nbsp;690).

==== Ferðafólk komin sjóvegis ====
[[Mynd:Norröna.jpg|thumb|upright=.8|[[Norröna]] er størsta ferðamannaskip í Føroyum. Pláss er til 1.482 ferðafólk og 800&nbsp;bilar. Norröna tekur 3.250&nbsp;tons.<ref>http://www.smyrilline.fo/Um-skipid-17279.aspx</ref>]]
[[Norröna]], ið er einasta ferðamannaskip við regluligum túrum til Føroyar, flutti í 2006 31&nbsp;533 ferðafólk til Føroyar. Av teimum vóru 46,5&nbsp;% føroyingar. Hini 53,5&nbsp;% komu í høvuðsheitum úr [[Skandinavia]] (33,8&nbsp;%) og [[Norðurevropa]] (13,4&nbsp;%) og vóru 16&nbsp;870 av samlaða ferðafólkatalinum.

==== Ferðamannaskip ====
Talið av ferðamannaskipum, ið koma inn á [[Tórshavn]], tykist at vera í støðugum vøkstri. Nevnast kann, at í 1999 var talið av ferðafólkum, sum komu við ferðamannaskipum, stívliga 7000, uttan manning. Longu í 2006 var hetta talið nærum fýrafalda, tá talið av ferðandi var 25.000, uttan manning. Verður manningin tald við, vóru umleið 33.000 ferðafólk í hesum bólki í 2006. Ein kanning, sum var gjørd í 2006 av einum bólki, settur av [[Tórshavnar kommuna]] vísti, at ferðafólkini brúka í miðal bert 100 kr. hvør. Brúkar hvørt av ferðafólkunum 100&nbsp;kr. í miðal, tá eru útferðir ikki íroknaðar, kann inntøkan roknast at vera 2,5&nbsp;mió.&nbsp;kr. Um manningin verður tald við, er inntøkan 3,3&nbsp;mió.&nbsp;kr. Tá samlaða [[Bruttotjóðarúrtøka|BTÚ]] fyri Føroyar var 11.738&nbsp;mió.&nbsp;kr í 2006, var nýtslan hjá hesum ferðafólkunum einans 0,028&nbsp;% av samlaðu bruttutjóðarúrtøkuni.

=== Handilssáttmálar ===
[[Mynd:World_Trade_Organization_negotiations.svg|thumb|Føroyar eru ikki sjálvstøðugur limur í Heimshandilsfelagsskapinum [[Heimshandilsfelagsskapurin|WTO]], men eru partur av danska limaskapinum.]]
Síðani 1945, og serliga síðani fyrst í [[1970-árini|1970-árunum]], er millumtjóða handil vaksin nógv. Ein avleiðing av hesum er búskaparliga altjóðagerðin, sum hevur viðført handilsliga frælsisgerð millum lond. Sum avleiðing av samráðingum í GATT og síðan 1995 í [[Heimshandilsfelagsskapurin|Heimshandilsfelagsskapinum]] er altjóða handil vorðin alsamt meira opin. Hetta hevur millum annað havt við sær, at tollur er lækkaður, og at aðrar handilsforðingar eru beindar burtur. Føroyar eru til dømis limir í heilsufrøðiliga økinum í ES og gjørdust í 2005 partur av alevropiska miðjarhavsøkinum um samsavnan av uppruna (EMFTA, ''Euro-Mediterranean Free Trade Area''). Føroyar hava síðan 1. januar 1995 verið fevndar av danska limaskapinum í [[Heimshandilsfelagsskapurin|WTO]]. Sostatt eru altjóða ásetingar, sum eru gjørdar í hesum felagsskapi, eisini galdandi fyri Føroyar.

Føroyar hava í løtuni fríhandilssáttmálar við [[Evropasamveldið]] og [[EFTA]]-londini [[Noreg]], [[Ísland]] og [[Sveis]] – hetta eru fýra sáttmálar við tilsamans 28&nbsp;lond. Umframt hetta er [[Most favoured nation-reglan|MFN-sáttmáli]] við [[Russland]] komin í gildi í 2006. Hetta er ikki ein handilssátmáli, men ein sáttmáli sambært ''Most Favoured Nation''-meginregluni í WTO, sum sigur, at allar sømdir, eitt land veitir einum øðrum, skulu galda fyri øll WTO-lond. Føroyar kunnu sostatt ongantíð fáa verri sømdir enn nakað annað land, ið hevur handilssamband við Russland. Í roynd og veru merkir hetta, at tollurin á fleiri vørum er farin í helvt. Føroyar hava áður havt handilssáttmálar við [[Finnland]], [[Svøríki]], [[Pólland]] og [[Estland]], sum allir fullu burtur, tá hesi fýra londini gjørdust limir í ES. Føroyar og Russland royndu í fleiri ár at fáa ein handilssáttmála landanna millum, men tað eydnaðist kortini ongantíð at koma endaliga á mál, tí Russland knýtti WTO-limaskapin at handilssáttmálnum. Úrslitið var, at Føroyar gjørdu ein sáttmála við Russland, sum byggir á grundregluna hjá WTO um [[Most favoured nation-reglan|Most Favoured Nation Treatment]]. Sáttmálin kom gildið í 2006.

Sáttmáli Føroya við ES frá 1996 er fríhandilssáttmáli, ið loyvir ídnaðarvørum frítt at fara millum partarnar báðar meðan tað eru avmarkingaravmarkingar á [[Landbúnaður|landbúnaðar]]- og fiskivinnuøkinum. Føroyar hava at kalla veitt ES fullkomnan fríhandil (seyðakjøt og mjólkaúrdrátt undantikið), meðan tað eru avmarkingar hinvegin. Kortini hevur gongdin síðan 1991 verið, tá ið Føroyar á fyrsta sinni fingu fríhandilssáttmála við EF, at færri og færri handilsforðingar eru. Í 2005 gjørdust Føroyar partur av kummuleringskipanini, eisini nevnd samsavningarskipanini, hjá ES. Í stuttum merkir hetta, at tað er lættari hjá Føroyum at hava handil við ES-limalondini, Ísland, Noregi og Sveis. Skipanin hevur fleiri tættir, sum vinnulív í Føroyum kann nýta. Ein av meginreglunum í skipanini er, at vørur kunna skifta uppruna millum lond í skipanini. Tað ber til at keypa rávøru, tilvirka vøruna og útflyta hana sum føroyska vøru.

== Djóra- og plantulívið ==
=== Djóralívið ===
''Høvuðsgrein: [[Djóralívið í Føroyum]]''
[[Mynd:Papageitaucher,_Färöer_(2009)_(1).jpg|thumb|upright=.8|Í Føroyum eru gott 550 000 pør av føroyskum [[Lundi|lundum]]; lundi er alt árið í Føroyum.]]
[[Mynd:Pilot_whale_spyhop.jpg|thumb|upright=.8|[[Grindahvalur]].]]
Ríkt djóralív er í Føroyum. Nógvur [[seyður]] og nógvur [[fuglur]], har uppií [[lundar]] og eisini [[Tjaldur|tjøldur]], sum er tjóðarfuglur landsins. Í havinum eru ein ørgrynna av [[Fiskur|fiskasløgum]], [[Kópur|kópum]], [[Krabbadýr|krabbum]], [[Rækja|rækjum]], og [[Hvalur|hvalum]], m. a. [[bóghvítuhvalur]], [[grindahvalur]] og [[augustur]]. Hendinga [[Høgguslokkar|høgguslokkur]] sæst eisini. Seyðurin er tann mest eyðsýndi parturin av djóralívinum í haganum. Samstundis hevur hann eisini so mikið stóra ávirkan á vøksturin, at hann setur dám á skordýra- og fuglalívið. Rotta og mús liva í Føroyum, hóast músin er á einum avmarkaðum øki, á nøkrum fáum oyggjum (Músin, sum livir í Føroyum er [[vestanmús]]in (''Mus domesticus'').<ref>http://setur.fo/uploads/tx_userpubrep/A_molecular_characterization_of_the_charismatic_Faroe_house_mouse.pdf</ref> Rottan, sum livir í Føroyum er [[Brún rotta|brúna rottan]] (''Rattus norvegicus''), hon er at finna um alt landið, og verður eisini kallað ferðarottan. Viðvíkjandi flogmús, so hava seinastu árini [[flogmýs]] verið at sæð í Føroyum. Um tað fara at nørast her, vita vit ikki enn. [[Hara]]n, sum vit kenna í Føroyum er [[Snjóharan|norðurevropeiska snjóharan]] (L. timidus). Hon hevur gjøgnum tíðirnar broytt lit, frá at vera snjóhvít, til at vera meiri grá. Eisini skiftir hon lit eftir árstíðunum. Haran verður veidd um veturin frá 2. nov til 31.&nbsp;des.

Um 54 fuglasløg eiga javnan í Føroyum. Fuglabjørgini og lundalondini eru fuglaríkastu partarnir av náttúruni, og bjørgini verða øll roknað sum "''Important Bird Area''" ("Týdningarmikil fuglaøki") sambært BirdLife International. Økið við [[Sandsvatn]], [[Gróthúsvatn]] og Søltuvík er einasta økið, sum ikki er fuglaberg, men sum verður roknað sum "''Important Bird Area''". Vit vita ikki neyvt, hvussu nógv djórasløg eru á landi í Føroyum. Ein samanteljing vísti yvir 1000 sløg av [[skordýr]]um í 2010, og harafturat kemur ein hópur av ryggleysum djórum, sum til dømis ormar, maðkar, [[sniglar]] o.tíl. Helst eru tað eisini nógv sløg, sum ikki eru skrásett enn. Um tað er orsakað av alheimsupphitingini ella ikki, so kunnu granskarar vátta, at djóralívið í Føroyum er broytt seinastu 10-20 árini. Nýggj skordýrasløg hava fest seg og eru farin at nørast, nýggir fuglar búleikast nú í Føroyum, og broytingar síggjast eisini í havinum, eitt nú síggjast fleiri nýggj fiskasløg.

Í heimshøpi eru skrásett uml. 26.000 fiskasløg, og av teimum eru uml. 240 undir Føroyum. Undir Føroyum eru nøkur fá fiskasløg, sum eru at finna í stórum nøgdum mett í vekt: [[svartkjaftur]], [[toskur]], [[upsi]], [[hvítingsbróðir]], [[svartkalvi]], [[stóri kongafiskur]], [[nebbasild]], [[gullaksur]], [[trantkongafiskur]] og [[lítil kongafiskur]]. Fram til 1968 var nógv av [[sild]] undir Føroyum.<ref>{{Cite web |url=https://www.setur.fo/media/5021/foeroyanattura_havidkringfoeroyar_kap3.pdf |title=Archive copy |accessdate=2018-12-05 |archive-date=2021-03-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210306141338/https://www.setur.fo/media/5021/foeroyanattura_havidkringfoeroyar_kap3.pdf |dead-url=yes }}</ref>

=== Plantuvøkstur ===
''Høvuðsgrein: [[Plantulívið í Føroyum]]''
[[Mynd:Arktische_Weide_(Salix_arctica)_5766.JPG|thumb|upright=.8|Í Føroyum veksur [[arktiskur pílur]] í homrum har seyður ikki sleppur til, [[Norðoyar|norðatil]] í landinum.]]
Tað finnast okkurt um 400 sløg av plantum í Føroyum, av teimum íalt 248&nbsp;428 kendu plantusløgunum, ið finnast á jørðini. Av hesum eru 60 innførd av fólki; sum príðisplantur í urtagørðum ella, sum av óvart, eru komnar sum óbodnir gestir í ferðagóðsi. Til samanberingar kann sigast, at talið av hægri plantum í [[Norra]] er okkurt uml. 2&nbsp;000 meðan tað í [[Danmark]] er 4&nbsp;000. Ráðandi vøksturin er graslendi við sløgum, sum bæði vaksa í láglendi og á háfjallinum. Á háfjallinum, sum er oman fyri 400&nbsp;m, verður vøksturin berligari við sløgum, sum sum eru eyðkend fyri láglendið á tí [[arktis]]ka økinum. [[Urtapílur]] (''Salix herbaceae''), [[aksgrógvin bløðkuurt]] (''Bistorta vivipara'') og [[grámosi]] (''Racomitrium lanuginosum'') eru ráðandi sløgini.

Vanligasti vøksturin er graslendi, ið er frá fjøru til fjallatind. Lyngheiðar finna vit bert í láglendinum upp í 200&nbsp;m hædd, har lyngheiðavøksturin hvørvur. Ráðandi planurnar á lyngheiðunum eru [[vanligur heiðalyngur]] (''Calluna vulgaris''), [[tvíkynjaður berjalyngur]] (''Empetrum hermaphroditum''), [[aðalbláber]] (''Vaccinium myrtillus''), sjáldnari eisini [[føroyskur klokkulyngur]] (''Erica cinerea'') og [[heiðabláber]] (''Vaccinium uliginosum''). Hópur av urtum vaksa eisini á lyngheiðunum, eitt nú [[børkumura]] (''Potentilla erecta''), [[fagurligt pirikum]] (Hypericum pulcrum) og [[smá silkibond]] (''Polygala serphylla''). Lyngheiðar eru bert á størstu oyggjunum og trívast best á lýggjum suðurvendum fjallasíðum. Á skuggasíðum er einki heiðalendi. Oman fyri 200&nbsp;m minkar útbreiðslan av berjalyngi og bláberjagróðri so smátt eisini, til o.&nbsp;u. 400&nbsp;m oman fyri sjóvarmálan; tá hvørva hesi sløgini eisini.

== Myndasavn ==
<gallery widths=200 heights=140>
 Vestaravag_torshavn,_faroe_islands,_feb_2005.jpg|[[Vestaravág]] í [[Tórshavn]].
 Dronning_Magrehe_og_Prince_Henrik.jpg|Drotningavitjan í [[Vágur|Vági]] í [[2005]].
 Vidoy_august_2004.jpg|[[Enniberg]] er hægsta forberg í [[Evropa]].
</gallery>

== Slóðir ==
{{Commonscat|Faroe Islands}}
* [http://www.tinganes.fo/ Løgmansskrivstovan]
* [http://www.hagstova.fo/ Hagstova Føroya]
* [http://www.flb.fo/ Føroya landsbókasavn] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080915084806/http://www.flb.fo/ |date=2008-09-15 }}
* [http://www.Faroeislands.dk/ Allar bygdir í Føroyum] (danskt)
* [http://www.skulin.fo/myndasavn/ Skulin.fo] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090516040402/http://www.skulin.fo/myndasavn/ |date=2009-05-16 }} Myndasavnið
* [http://www.kvf.fo/ Kringvarp Føroya]
* [http://www.faroenature.net/ ''FaroeNature:'' alt um náttúrurna í Føroyum]
* [https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/fo.html The World Factbook: Faroe Islands] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190506104321/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/fo.html |date=2019-05-06 }} (enskt)
* [http://www.stamps.fo/ Føroysk frímerki]
* [https://www.flickr.com/search/?w=all&q=faroe+islands&m=text Flickr - Faroe Islands]
* [http://www.faroeislands.com/ Faroeislands.com við Faroe Islands Tourist Guide]

== Keldur ==
<references/>

{{Oyggjar}}
{{Norðurlond}}
{{Evropa}}
{{Útnorðurráðið}}

[[Bólkur:Føroyar|*]]
[[Bólkur:Evropa]]
[[Bólkur:Hjálond]]
[[Bólkur:Norðurlond]]