Sí keldu fyri Finskt mál

{{Mál|
name        = Finskt|
nativename  = suomi|
familycolor = lightblue|
states      = {{flagicon|Finnland}} [[Finnland]]<br />{{flagicon|Svøríki}} [[Svøríki]]|
region      = [[Norðurevropa]]|
speakers    = umleið 5000 000|
family      = [[Uralsk mál]]|
nation      = [[Finnland]]|
agency      = -|
iso1        = fi|
iso2        = fin|
sil         = fin}}

'''Finskt mál''' er [[mál]]ið í [[Finnland]]i og er minnilutamál í [[Svøríki]]. Um 5,2 milliónir fólk tala finskt <ref>{{Cite web |url=http://www.fmn.fo/tungumal/tungumal.htm |title=Archive copy |accessdate=2011-07-11 |archive-date=2011-06-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110606040230/http://www.fmn.fo/tungumal/tungumal.htm |dead-url=yes }}</ref>, sum nú er, og støðan hjá finskum er betri enn nakrantíð áður. Nú á døgum verður finskt nýtt í øllum hugsandi viðurskiftum, bæði skipaðum og óskipaðum. Tá ið [[Finnland]] fór inn í [[ES]], gjørdist finskt eitt av almennu [[mál]]unum í [[Evropasamveldið|Evropasamveldinum]]. Í [[Svøríki]] hevur finskt støðu sum alment viðurkent minnilutamál. 

Finskt er av uralsku málættini, ein kløn og støkkin keta av [[mál]]um, sum røkkur frá eystursjóvarstrondini heilt til Jenisej-ánna og [[Taimyrhálvoy]]nna í [[Sibiria]]. Finskt minnir um [[Estiskt mál|estiskt]], men har er eisini skilskapur við [[Sámisk mál|sámisku málini]]. Í bæði finskum og sámiskum kann en til dømis skapa long [[orð]] við at leggja bendingar aftrat stovninum.

== Søga ==

Søgugongdin í finskum eftir frumfinska tíð verður býtt sundur í fimm. 

# Fyrsta skeiðið er ''fornfinskt'' frá fyrstu túsund árunum eftir okkara tíðarrokning. Longu tá verður støði lagt undir fyrsta málføraskilnaðin. 
# Annað mentanarsøguliga týðandi skeiðið var tað ''miðaldarfinska''. [[Miðøldin]] í [[Finnland]]i verður roknað frá umleið 1150, haðani elstu skjølini eru um finsk viðurskifti. Finnland gjørdist í [[miðøldin]]i ein partur av [[Svøríki|svenska ríkinum]] og varð lagt undir svenska lóg og svenskan stjórnarsið. Finskt hevði ikki støðu sum alment umsitingarmál og lógarmál, men hentari var í vissum førum at nýta finskt. 
# Tað triðja menningarskeiðið, ''gamalt skriftfinskt'', tók við í 1540-árunum, tá ið trúbótin kom til [[Finnland]]s. Við trúbótini fylgdi tann meginregla, at fólk skuldu kunna taka Guðs orð til sín á móðurmálinum, og var einki [[skriftmál]] frammanundan, mátti tað skapast nú. [[Mikael Agricola]], sum seinni gjørdist biskupur í [[Åbo]], týddi og læt prenta tær fyrstu finsku bøkurnar. Teirra millum var [[Nýggja Testamenti]], sum kom út í [[1548]], tann týdningarmesta. Øll [[Bíblian]] varð týdd til finskt í [[1642]].
# Eitt nýtt skeið í søguni hjá finskum, ''tað eldra nútíðarfinska'', tók við í [[19. øld]]. Svøríki misti Finnland til [[Russland]]s í [[1809]] og Finnland gjørdist eitt sjálvstýrandi stórfúrstadømi undir [[Russland]]i. Umsitingarmálið var framvegis [[Svenskt mál|svenskt]]. Men reist vórðu alt meira tilvitandi krøv um, at finskt skuldi hava størri rætt. Eisini sjálvum málinum varð litið at við øðrum eygum enn áður. Tey vesturfinsku [[málføri]]ni vórðu roknað sum oyðiløgd av sterku ávirkanini frá [[Svenskt mál|svenskum]] og leitað varð eftir nýggjum fyrimyndum fyri [[skriftmál]]inum í teimum reinaru eysturmálførunum. 
# Fimta menningarskeiðið hjá finskum, [[nútíðarfinskt]], verður roknað frá [[1880-árini|1880-árunum]] og frameftir. Eftir tað eru ongar víðgongdar broytingar við atliti at bygnaðinum í finskum, men menningin hevur verið spøk og í samsvari við broytingar í umheiminum, tó er málnýtslan og áskoðanin á hana broytt munandi. 

== Keldur ==
<references/>

{{ES_mál}}
{{Commonscat|Finnish language}}

[[Bólkur:Finskt mál|*]]