Sí keldu fyri Írskt mál

{{Mál|
name        = Írskt|
nativename  = ''Gaeilge''<br>''An Ghaeilge''|
familycolor = lawngreen|
states      = {{flagicon|Írland}} [[Írland]]i<br> {{flagicon|Stóra Bretland}} [[Stóra Bretland]]i ([[Norðurírland]]i)<br> {{flagicon|Kanada}} [[Kanada]] ([[New Foundland]]i)|
region      = Tosað í økjunum Gaeltacht|
speakers    = 2.000.000 (2011)<br>[[Írland]]i 1.770.000 herav <br>91.000 ræðið (flótandi) <br> [[Norðurírland]]i 200.000<br> [[Kanada]] 2.000 <br> [[USA]]: 30.000| 
family      = [[Indo-evropeisk mál|Indo-evropeiskt]]<br />
&nbsp;&nbsp;[[Keltisk mál|keltiskt]]<br />
&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Keltisk mál|oyggja-keltiskt]]<br />
&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Goidelisk mál|goideliskt]]<br />
&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;'''írskt'''|
|nation = {{IRL}}<br />[[Ireland]]|
agency      = 
-|
|iso1=ga
|iso2=gle
|iso3=gle}}
'''Írskt''' (''Gaeilge'' ella ''An Ghaeilge'', [[Enskt (mál)|Enskt]]: ''Irish'') er eitt [[Goidelisk mál|Goideliskt]] (Gæliskt) [[mál]] nærskyldt við [[Skotskt gæliskt mál|Skotskt gæliskt]] og [[Manskt mál|Manskt]], sum tosað er í [[Írland]]i. Írskt verður framvegis tosað í smáum enklavum, serliga í [[Connacht]], har vesturi í [[Írland]]i. Økini har írskt framvegis verður tosað verða nevnd [[Gaeltacht|Gaeltachtaí]] (eint. Gaeltacht), og fólkini verða nevnd ''Gaeilgeoirí'' (orðarætt "eldhugað írskmælt fólk").

Írskt mál er, saman við [[Enskt (mál)|eingilskum]], alment [[mál]] í [[Írland]]i, og tvungin lærugrein í øllum almennum fólkaskúlum í [[Írska Republikkin|Írsku Republikkini]].

[[Mynd:Irish speakers in 2011.png|300px|thumb|Prosentvísa útbreiðslan av teimum ið siga seg duga írskt mál, sambært eini fólkateljing í 2011]] 

== Søga ==
Írskt mál er fyrst skjalaprógvað við [[Ogham]] áskriftum frá fjóðru øld e.Kr., og verður hetta málið kallað frumírskt. Hesar áskriftir eru funnar kring alt Írland og á vesturstrondini av [[Stórabretland]]i. Frumírskt broytist til fornírskt gjøgnum [[5. øld]]. Fornírskt nýtti frá [[6. øld]] latínska stavraðið, og upptók eisini nógv latínsk orð, serliga orð ið høvdu við kirkjumálið at gera. Í [[10. øld]] hevði fornírskt útviklað seg til miðírskt, ið varð tosað í Írlandi, [[Skotland]]i og á oynni [[Mann]]. Frá [[12. øld]] fór miðírskt í teimum trimum londunum at broytast til tey lokalu málini, írskt, skotskt gæliskt og manskt.
[[Mynd:Irishin1871.jpg|250px|thumb|right|Írskmælt fólk uppá øki í 1871]]

== Írskt Skriftmál ==
''Høvuðsgrein: [[Írskt skriftmál]]''

Tað írska skriftmálið gongur aftur til klassikst írskt, frá tíðarskeiðnum 1100-1600. Hóast ein skriftmálsbroyting (reformur) kom í seinna helmingi av 1940'unum, sum viðførdi eina nútímansgerðing av skriftmálinum, so byggir tað framvegis (eins og føroyskt) á upprunafrøði, tvs. tað er framvegis stórur munur á talumáli og skriftmáli, eins og í føroyskum.

== Málføri ==
Írskt hevur í dag tríggjar høvuðsdialektir (málføri) hvørs geografiska útbreiðsla stórt sæð fylgir teim trimum landslutunum; [[Munster]], Connacht og [[Ulster]]. Dialektin í tí fjórða landslutinum, [[Leinster]], doyði út í [[20. Øld]], men bandupptøkur vórðu gjørdar av henni í árunum [[1928]] og [[1931]].  Seinasti persónur ið tosaði Leinsterdialekt doyði í [[1960]].

== Gaeltacht ==
Írsktmæltu økini Gaeltacht ''(An Ghaeltacht)'' í dag finnast í:
* [[County Galway|Galway]] ''(Contae na Gaillimhe)'', harímillum Connemara ''(Conamara)'', Aran oyggjarnar ''(Oileáin Árann)'', Carraroe ''(An Cheathrú Rua)'' og Spiddal ''(An Spidéal)''; 
*á vesturstrondini av [[County Donegal|Donegal]] ''(Contae Dhún na nGall)''; í økinum sum verður rópt Tyrconnell ''(Tír Chonaill)''; 
*á Dingle hálvoynni ''(Corca Dhuibhne)'' og Iveragh hálvoynni ''(Uibh Rathach)'' í [[County Kerry|Kerry]] ''(Contae Chiarraí)''.<br>

Smærri øki finnast eisini í [[County Mayo|Mayo]] ''(Contae Mhaigh Eo)'', [[County Meath|Meath]] ''(Contae na Mí)'', [[County Waterford|Waterford]] ''(Contae Phort Láirge)'', og [[County Cork|Cork]] ''(Contae Chorcaí)''.<br>
[[Gweedore]] ''(Gaoth Dobhair)'' í County Donegal er størsta Gaeltacht sóknin í Írlandi.
[[Mynd:Gaeltacht.svg|250px|thumb|left|Gaeltacht, írsk-mæltu økini í Írlandi í dag]]



[[Mynd:Irelandsign.jpg|400px|thumb|left|Tvímælt skelti á Írskum og [[Enskt mál|Enskum]]]]


{{ES_mál}}
{{Commonscat|Irish language}}

[[Bólkur:Írland]]
[[Bólkur:Mál í Írlandi]]
[[Bólkur:Keltisk mál]]