Munurin millum rættingarnar hjá "Skotland"
s 3 trý, 3. triði |
FrançaisauNord (kjak | íkøst) No edit summary Merkir: Reverted Mobilskriving Mobil alnótrætting |
||
| Linja 1: | Linja 1: | ||
{{Infoboks Land| |
|||
uppruna_navn = Scotland <br /> ''Alba''| |
|||
navn = Skotland| |
|||
mynd_flagg = Flag of Scotland.svg| |
|||
mynd_skjald = Royal Arms of the Kingdom of Scotland.svg| |
|||
motto = ''Nemo me impune lacessit'' ([[latín]])<br />(á [[Føroyskt mál|føroyskum]]: "Eingin bjóðar mær av snikkaleysur")| |
|||
mynd_positión = LocationScotland.png| |
|||
alment_mál = [[Enskt mál|Enskt]]<br />[[Skotskt gæliskt mál|Skotskt gæliskt]]| |
|||
høvuðsstaður = [[Edinburgh]]| |
|||
forseti_heitið = Drotning| |
|||
forseti = [[Elizabeth II]]| |
|||
løgmaður_heitið = Fyrsti ráðharri| |
|||
løgmaður = [[Alex Salmond]]| |
|||
vídd = 78.772| |
|||
vatn = 1.9| |
|||
íbúgvar = 5.313.600| |
|||
íbúgvar_ár = 2013| |
|||
íbúgvar_km2 = 68| |
|||
fullveldi = [[843]]-[[1296]]<br />[[1314]]-[[1703]]<sup>1</sup>| |
|||
gjaldoyra = [[Bretskt pund]] GBP<sup>2</sup>| |
|||
tíðarzona = [[Coordinated Universal Time|UTC]] +0| |
|||
tjóðsangur = Flower of Scotland| |
|||
alnet_økisnavn = .uk<sup>2</sup>| |
|||
telefon_landakota = 44| |
|||
spenningur = 230V, 50 Hz| |
|||
viðmerkingar = (1) Heimastýri síðani [[1999]]. (2) Felags fyri [[Stóra Bretland|Sameinda kongsríki Stóra Bretlands og Norðurírlands]]. |
|||
}} |
|||
'''Skotland''' ''([[Enskt mál|enskt]] og [[skotskt]] Scotland),([[Skotskt gæliskt mál|skotskt gæliskt]]: Alba)'' er eitt av teim fýra londunum ið mynda [[Stóra Bretland|Kongsríki Stóra Bretlands og Norðurírlands]]. Skotland fevnir formliga um norðasta partin av oynni [[Bretland]]i umframt oyggjabólkarnar norðanfyri [[Suðuroyar]], [[Orknoyar]] og [[Hetland]] umframt aðrar oyggjar har á leið. Orknoyggjar og Hetland gjørdust partur av Skotlandi í 1468, tá tær gjørdust heimafylgja hjá eini danskari prinsessu, sum giftist James 3. kongi. |
|||
Skotska kongsríkið ''Alba'' varð savnað í [[843]] undir [[Kenneth I skotakongur|Kenneth I skotakong]]. [[Kenneth I skotakongur|Kenneth]] gjørdi [[Scone]] í [[Piktaríkinum]] til høvuðsstað í ríkinum. Við sær tók hann [[Lagnusteinin]], dalriadiska krýningarsteinin. Í [[1296]] varð steinurin fluttur í [[Westminister Abbey]], men í [[1996]] var hann fluttur aftur til Skotlands. Skotska flaggið, ''The Saltire'', er mett at vera elsta tjóðarflaggið enn í nýtslu. |
|||
Skotland hevur verið undir bretskum harradømi síðan [[1707]]. |
|||
== Søga == |
== Søga == |
||
''Høvuðsgrein: [[Skotlands søga]].'' |
''Høvuðsgrein: [[Skotlands søga]].'' |
||
Endurskoðan frá 24. apr 2021 kl. 13:52
Søga
Høvuðsgrein: Skotlands søga.
Seinast í 830-árunum var Skotland fleiri kongsríki, ímillum vóru teirra piktaríkini fyri eystan og norðan og Dalriada fyri vestan. Kongurin í Dalriada æt Kenneth Mac Alpin. Hann setti sær fyri at savna Skotland í eitt ríki, so at teir betur kundu verja seg fyri víkingum. Í 841 rak hann víkingarnar úr Dalariada, síðan gjørdi hann innrás í piktaríkini og rak víkingarnar burtur hiðan. Í 843 gjørdist hann kongur yvir piktum. Fyri vestan bardust Rhoderi Mikli, prinsur av Gwynedd við víkingar og enskar herdeildir, sigraði á teimum og fekk valdið í meginpartinum av Wales. Tá ið Kenneth Mac Alpin doyði í 85, var hann einavaldsharri í nýggja kongsríkinum Skotia norðan fyri ánna Forth.
Alt frá tíðliga í 11. øld høvdu enskir kongar verið grammir eftir at leggja Skotland undir seg. Í 1296 sigraði Edward 1. (1239-1307) á skotska herinum og tók ræðið í Skotlandi. Tá ið Edward 1. doyði í 1307, legði Robert Bruce (1274-1329), sum var ein av teimum, ið kravdi skotsku krúnuna, til brots at reka onglendingar úr Skotlandi. Hann tók nógvar borgir og gjørdi slyálop á enskar herdeildir, og í 1314 møtti hann umsíðir enska herinum við Edwardi 2. (1284-1327)) á odda við Bannockburn mitt í Skotlandi. Skotski herurin vann, og Skotland varð frælst í meira enn 300 ár, hóast tað liðu nøkur ár, áðrenn Ongland formliga viðurkendi tað.
1. mai 1707 varð skotskt fullveldi avtikið við Sameiningarsáttmálanum 1707, tá ið Ongland og Skotland vórðu løgd saman í Kongsríki stóra Bretlands.
Í 1997 gjørdi fólkaatkvøða av, at skotska tjóðartingið skuldi endurreisast, og at Skotland skuldi fáa heimastýri. Við sonevndu Skotlandslógini varð hetta sett í verk, og skotar sluppu fyrstu ferð síðani sameiningina í 1707 at velja tjóðarting í 1999.
Politikkur
Høvuðsgrein: Skotskur politikkur.
Skotland hevur minni sjálvræði enn Føroyar, sum støðan er nú. Hin 18. september 2014 var fólkaatkvøða um loysing í Skotlandi. Úrslitið gjørdist nei til loysing, 55% atkvøddu nei og 45% atkvøddu ja.
Samkynt hjúnarlag
Myndugleikarnir í Skotlandi kunngjørdu í juli 2012, at Skotland fer nú at loyva samkyndum at verða vígd, og Skotland er sostatt tann fyrsti parturin av Stóra Bretlandi, sum tekur hetta stigið. Tann katólska kirkjan í Skotlandi er ímóti avgerðini og sigur, at talan er um eitt hættislig stig. Ætlanin hjá stjórnini er so, at lógin skal koma nýggjársdag í 2015. Meiningakanningar hava víst, at meirilutin av tí skotska fólkinum tekur undir við ætlanini hjá stjórnini [1].
Mentan
Høvuðsgrein: Skotsk mentan.
Landafrøði
Høvuðsgrein: Skotsk landafrøði.
At kalla allur norðari partur av Skotlandi er fjallalendi, høgar eggjar við djúpum døum ímillum; ofta renna stríðar áir í dølunum. Uppi í fjøllunum kunnu ofta vera heilt slættar heiðar og mýrar. Loðið er í grasi, og bøndurnir, sum ofta búgva langt frá hvørjum øðrum, hava nógvan seyð, og summir hava eisini ein hóp av neytum. Vøtn eru nógv millum fjøllini, og í summum er væl av sílum. Onglendingum dámar væl at fiska sil, og tl kemur nógv fólk niðan í fjøllini á hvørjum ári at royna eftir sílum. Við summar av teimum størstu áunum hava teir nú bygt elverk. Skógi er heilt lítið til av, men tey seinnu árini eru menn farnir at seta trø niður í stórum. Vesturstrondin í Skotlandi er meinlík teirri norsku; skergarður er allan vegin uttanfyri. Nakað sunnarlaga er tann djúpi Clyde-fjørðurin. Í sunnara parti av Skotlandi er nógv slættlendi, og landið har er væl dyrkað. Á eystursíðuni er fyri tað mesta slættlendi, og har eru fleiri góðar skipahavnir.
Búskapur
Høvuðsgrein: Skotskur búskapur.
Skotskt whisky er størsta útflutningsvøran hjá landinum aftaná gass og olju.
