Týskland

Samveldislýðveldið Týskland
Deutschland

(Flagg Týskland) (Skjaldarmerki Týskland)
Tjóðarslagorð: Einigkeit und Recht und Freiheit
Tjóðsangur: Lied der Deutschen
Alment mál	Týskt
Høvuðsstaður	Berlin
Samveldisforseti	Joachim Gauck
Samveldiskanslari	Angela Merkel
Fullveldi	Verdunavtalan 843 18. januar 1871 23. mai 1949 3. oktober 1990
Vídd  - tilsamans  - vøtn (%)	357.026 km² 0.2 %
Íbúgvar  - tilsamans 2006  - tættleiki	82 314 900 231/km²
Gjaldoyra	Euro (EUR)
Tíðarøki	UTC +1
Økisnavn á alnetinum	.de
Telefonkota	+49
Óløntur konsul í Føroyum (Honorarkonsularin) Asa á Dul Jacobsen Staravegur 5 Postboks 1 110 Tórshavn Tel.: 31 47 67 Fax: 31 44 76 asadul@post.olivant.fo

Samveldislýðveldið Týskland (týskt: Bundesrepublik Deutschland) er land í Miðevropa og er eitt av ríkastu londum í heiminum. Í vestri hevur Týskland mark við Holland, Belgia, Luksemburg og Frakland, í norðri við Danmark, í eystri við Pólland og Kekkia og í suðri við Eysturríki og Sveis. Sjómarkini eru við Norðsjógvin og Eystrasalt. Høvuðsstaður er Berlin, og londinum hevur umleið 80 millionar íbúgvar. Týskland er "grønasta land í heiminum". Tey hava vunnið hendan heiður eftir í 2007 at hava minkað um CO2-útlátið við meira enn nakað annað land í heiminum; 5,6 prosent har útlátið í heiminum tilsamans vaks við 2,4 prosent.

Søga

Høvuðsgrein: Týsk søga

Byrjanin til Týskland var friðurin í Vardun, tá Frankiska Ríkið verður býtt millum tríggjar abbasynir hjá Karlamagnusi. Av hesum verður eystasti parturin upphavið til Týskland, meðan vestasti parturin verður upphavið til Frakland.

Hetta ríkið varir til 1806, tá Napoléon 1., keisari í Fraklandi, vinnur á ríkinum.

Eftir royndir at savna ríkið, avgera tey trý kríggini ímóti Danmark í 1864, Eysturríki í 1866 og Fraklandi í 1870-71 úrslitið, og í januar 1871 verður Wilhelm I krýndur til fyrsta keisara í einum savnaðum Týsklandi.

Hetta týska ríkið heldur sær til endan av fyrra veraldarbardaga, tá partar av landinum verða givnir til m.a. eitt endurstovnað Pólland. Í millumkrígstíðini verður landið ofta kallað Weimarlýðveldið.

Undir seinna veraldarbardaga veksur Týskland munandi um økið hjá sær við at innlima Eysturríki, Kekkia, og stórar partar av Póllandi. Seinni koma eisini Estland, Lettland, Litava og partar av Hvítarusslandi og Ukraina undir týskt vald.

Eftir at teir fýra sigursharrarnir, Stóra Bretland, Frakland, USA og Sovjetsamveldið ikki kundu sameinast um framtíðina hjá Týsklandi, vórðu Lýðveldini Vesturtýskland (á týskum Bundesrepublik Deutschland (BRD)) og Eysturtýskland (Deutsche Demokratische Republik (DDR) Týska Fólkaræðisliga Lýðveldið) stovnað.

Dagsins Týskland varð til, tá londini Vesturtýskland og Eysturtýskland vórðu sameind 3. oktober 1990.

Vesturtýskland var ein av stovnandi limunum av Evropasamveldið, og tá londini sameindust í 1990, gjørdist gamla Eysturtýskland eisini partur av ES.

Hohenzollernbrúgvin (1907-1911) og domkirkjan (1248-1880) í Köln.

Landafrøði

Høvuðsgrein: Týsk landafrøði

Landslagið í Týsklandi er fjølbroytt, úr fruktagóða slættlendinum fyri norðan og vestan til snjóklæddu tindarnar í vøkru bayersku alpunum fyri sunnan. Eitt hitt kendasta og fagrasta økið í landinum er Schawarzskógur í Suðurtýsklandi, nevndur eftir myrka nálaskóginum, ið veksur har.

Týskland varð ikki savnað í eitt ríki fyrr enn í 1871. Fyri tað var týska fólkið í mongum sjálvstøðugum smáríkjum. Nú á døgum er landið í 16 landspørtum, nevndir Länder, og við einari samveldisstjórn, lík henni í Sambandsríki Amerika. Hvør landspartur hevur sína egnu landspartastjórn, sum ræður fyri heimligum viðurskiftum, til dømis útbúgvingarmálum. Mangir týskarar kenna seg bundnar tjóðskaparliga at landslutinum, teir búgva í, og siga seg fyrst vera til dømis bayrar (úr Bayern) og so týskarar.

Politikkur

Høvuðsgrein: Týskur politikkur

Umhvørvispolitikkur

Í alheimsorkufrágreiðingini hjá BP fær Týskland heiðurin at vera heimsins grønasta land.

Sambært frágreiðingini minkaði Týskland sína orkunýtslu 5,7 prosent í 2007 í mun til árið fyri. Sama ár vaks orkunýtslan við 2,7 prosent um allan heimin. Tey lond, ið nýta mest orku, eru Kina, USA og India.

Frágreiðingin vísir, at Týskland minkaði 16 prosent um kjarnorkunýtsluna umframt at skerja nýtsluna av gassi og olju. Kolnýtslan er tó vaksin hetta árið.

Eftir at nýggju umhvørvislógirnar vórðu samtyktar, segði týski kanslarin, Angela Merkel, at lógirnar vóru neyðugar fyri at verja veðurlagið. Ætlanin er at minka CO2 útlátið í Týsklandi við 40 prosent í 2020 í mun til 1990.

Týskir bundeskanslarar síðan 1949

Konrad Adenauer (1949-1963)

Ludwig Erhard (1963-1966)

Kurt Georg Kiesinger (1966-1969)

Willy Brandt (1969-1974)

Helmut Schmidt (1974-1982)

Helmut Kohl (1982-1998)

Gerhard Schröder (1998-2005)

Angela Merkel (2005-)

Mentan

Høvuðsgrein: Týsk mentan

Matur og drekka

Oktoberstevnan í München er tann størsta av mongu øldrykkjustevnunum, ið verða hildnar um alt Týskland. Hon stendur í fjúrtan dagar, og fleiri milliónir fólk koma hagar. Øl er tjóðardrykkur Týsklands, men teir drekka eisini nógv vín. Væl umtóktur matur, umframt breyð, er til dømis saltklingrur, køkur, kaldir kjøtrættir og ostur. Týskarum dámar ógvuliga væl pylsur, og nógvir landspartar hava sínar uppskriftir.

Fólkið

Skúlaskapur

Týsk børn fara fyrst í forskúla og síðan í grundskúla. Tíggju ára gomul fara tey í tað, teir rópa Gymnasium, Hauptschule ella Realschule. Fyrst nevndi er bókligur skúli, har næmingarnir taka studentsprógv. Hinir báðir fyrireika næmingarnar til yrkisligar útbúgvingar. Annars er skúlaskipanin ólík í teimum ymsu landspørtunum.

Hygg eisini at

• Berlin
• Adolf Hitler

Slóðir úteftir

• deutschland.de
• Sendistova Týsklands í Keypmannahavn