Munurin millum rættingarnar hjá "Stóra Bretland"
Ripchip Bot (kjak | íkøst) s r2.7.1) (bottur broytur: ps:بريتانيا |
s r2.7.2+) (bottur leggur aftrat: lez:ЧIехи Британия |
||
Linja 103: | Linja 103: | ||
{{Link FA|ta}} |
{{Link FA|ta}} |
||
{{Link FA|yi}} |
{{Link FA|yi}} |
||
⚫ | |||
[[ab:Британиа Ду]] |
[[ab:Британиа Ду]] |
||
Linja 217: | Linja 215: | ||
[[lad:Reyno Unido]] |
[[lad:Reyno Unido]] |
||
[[lb:Groussbritannien an Nordirland]] |
[[lb:Groussbritannien an Nordirland]] |
||
[[lez:ЧIехи Британия]] |
|||
[[li:Vereineg Keuninkriek]] |
[[li:Vereineg Keuninkriek]] |
||
[[lij:Regno Unïo]] |
[[lij:Regno Unïo]] |
||
Linja 309: | Linja 308: | ||
[[uz:Birlashgan Qirollik]] |
[[uz:Birlashgan Qirollik]] |
||
[[vec:Regno Unìo]] |
[[vec:Regno Unìo]] |
||
⚫ | |||
[[vi:Vương quốc Liên hiệp Anh và Bắc Ireland]] |
[[vi:Vương quốc Liên hiệp Anh và Bắc Ireland]] |
||
[[vls:Verênigd Keunienkryk]] |
[[vls:Verênigd Keunienkryk]] |
Endurskoðan frá 30. mar 2012 kl. 03:26
| |||
Tjóðarslagorð: Dieu Et Mon Droit | |||
Tjóðsangur: God Save the Queen | |||
Alment mál | Enskt, Skotsgæliskt, Kymriskt | ||
Høvuðsstaður | London | ||
Drotning | Elisabeth II | ||
Forsætisráðharri | Gordon Brown | ||
Fullveldi | 1801 | ||
Vídd - tilsamans - vøtn (%) |
244.820 km² 1,3 | ||
Íbúgvar - tilsamans 2006 - tættleiki |
60 587 300 246,5/km² | ||
Gjaldoyra | Bretskt Pund (GBP) | ||
Tíðarøki | UTC | ||
Økisnavn á alnetinum | .uk, .gb | ||
Telefonkota | +44
| ||
Stóra Bretland ella Hitt Sameinda Kongsríki Bretlands og Norðurírlands (enskt; The United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland, United Kingdom ella Great Britain). Hóast Bretland ikki er so stórt land, hevur tað havt ógvuliga stóra ávirkan á allan heimin. Einaferð var tað ovurstórt heimsveldi, og tí er enskt eitt heimsmál. Høvuðsstaður er London og høvuðsmálið er enskt. Í Stóra Bretlandi búgva umleið 60,5 milliónir fólk (2006) á einum øki, ið er 242.910 km² til støddar.
Søga
Stóra Bretland er í søguligum høpi eitt av heimsins størstu og mætastu londum. Bretska kongaríkið fevndi eitt skiftið um meira enn ein fjórðapart av heiminum, og seinast í 19. øld hevði ríkið lagt seg á odda á fleiri økjum, til dømis innan ídnað, sjóvegis flutning og altjóða handil. Í seinastu øld førdi afturgongd á ídnaðarøkinum til, at kappingarførið innan bretsku handilsvinnuna versnaði, samstundis sum sosialir trupulleikar fóru at gera vart við seg. Seinastu árini hevur aftur gingið framá. Við aldarmótið er Stóra Bretland í ferð við at staðfesta seg sum ein av týdningarmiklastu tjóðunum í Evropa við stórari ávirkan á politiska, handilsliga, búskaparliga og mentanarliga økinum, og London er ein av týdningarmestu miðdeplum í heiminum.
Írar vildu ikki vita av enska yvirvaldinum, og í 1922 vóru teir komnir so langt í frælsisstríði sinum, at stórar partur av Írlandi fekk sjálvstýri í Bretska Heimsveldinum. Í 1949 gjørdist Írland óheft lýðveldi.
Fólkið
Fólkið í Bretland | |
---|---|
Hvít | 92.14 % |
Ásiatar | 4.00 % |
Svørt | 2.00 % |
Onnur | 2.00 % |
Síðan 1950-árini er Bretland vorðið alt meiri fjølmentað samfelag. Mong fólk úr gomlu bretsku hjálondunum í Karibia, Afrika og India hava búsett seg í Bretlandi og ríkað bretskt andslív við fremmandu mentanum sínum.
Mangir bretar búgva í býarforstøðum, tí har er reinari og rúmligari og góðir samferðslumøguleikar inn í miðbýirnar, har nógv fólk starva. Bretar eru heimkært fólk, og teir flestu seta sær fyri at eiga egin hús. Bretum dámar betur at búgva í vanligum sethúsum og raðhúsum enn í stórum íbúðarhúsum, og í frítíðini dámar teimum væl at røkja urtagarðin og væla um uttandura og innandura. 89 % búgva í býum og 11 % búgva á bygd.
Bretar eru ítróttahugað fólk. Um veturin spæla teir fótbólt og rugby, og krikket og golf um summarið. Bæði rugby, krikket og golf - ítróttargreinir, sum nú verða spældar um allan heimin - tóku seg upp í Bretlandi, og fótbóltsspælið spratt úr spølum, spæld vórðu á enskum dreingjaskúlum.
Politikkur
Bretska stjórnin situr í London í Onglandi; men tað eru sterkar frælsisrørslur bæði í Skotlandi, Wales og Norðurírlandi. Norðurírar hava sítt egna ting, og tað fáa skotar og valisar um stutta tíð. Tjóðskapareyðkennini í hesum londum verða goymd í sermerktum handverki og siðum. Til dømis eru enn mangir skotar, sum serligar hátíðardagar lata seg í puntuta skjúrt sítt.
Uttanríkispolitikkur
Trý viðurskifti eyðkenna serliga bretskan uttanríkispolitikk. Tey eru tætta sambandið við USA, tilknýtið til tey mongu londini, sum eru við í Bretska Samveldinum (The Commonwealth) og sambandið við Evropa, serliga við Evropeiska Samveldið. Eftir valið í 2001 fór Robin Cook frá sum uttanríkisráðharri, og Jack Straw, sum tók við starvinum, gjørdi beinanvegin vart við, at góða sambandið við bæði USA og ES skuldi varðveitast. Bretsku myndugleikarnir eru greiðir yvir, at globaliseringin og teir ágóðar og vansar, hon hevur við sær, á mangan hátt ikki akta vanlig landamørk. Tá ið tað ræður um umhvørvisspurningar, narkotikatrupulleikar og størri samskipaðan kriminalitet, er fragasta loysnin ofta at loysa trupulleikarnar í ymiskum altjóða felagsskapum. Yvirgangsatsóknirnar 11. september 2001 hava tó havt við sær, at meginparturin av bretska uttanríkispolitikkinum seinastu tvey árini hevur staðið í skugganum av hesari hending og bardaganum ímoti altjóða yvirgangi, har Bretland hevur verið hollasti stuðulin hjá USA.
Føroyar og Stóra Bretland
Føroyar og Stóra Bretland eru grannatjóðir og hava í mong ár samstarvað væl. Í søguligum høpi hevur leingi verið samstarvað landanna millum á fiskivinnuøkinum, men seinastu tíðina er samstarv eisini fingið í lag til dømis í oljuvinnu, útbúgving, ferðing og mentan. Seinastu árini, hava ávísar broytingar eisini havt við sær, at møguleikarnir fyri meira samstarvi eru mentir. Í Stóra Bretlandi er ein av stóru broytingunum til frama fyri meira politiskum samstarvi helst, at skotska heimastýrið varð stovnsett; men eisini oljuleitingarvirksemið á føroyskum havleiðum, øktir útbúgvingarmøguleikar og betri ferðasamband til grannan fyri sunnan munnu vera atvoldin til, at føroyska-bretska samstarvið er ment.
Landafrøði
Leys av meginlandinum, í útnyrðingspartinum í Evropa, eru Stóra Bretland. Í Sameinda Kongsríkinum eru Skotland, Ongland, Wales, Norðurírland umframt oyggjar og oyggjalond fyri sunnan, vestan og norðan.
Landslagið í Bretsku Oyggjunum og Írlandi er ógvuliga fjølbroytt, og stórur munur er á høgu, grýtutu fjøllunum í Norðuronglandi, Skotlandi og Wales og flata mýrlendinum, nevnt "the fens", í til dømis East Anglia og fruktagóða slættlendinum í Suðuronglandi. Tríggir fjórðingar av lendinum eru dyrkaðir; ógvuliga ymiskt er, hvat velt verður, tað veldst alt um veðurlag, og hvussu jørðin er.
Búskapur
Í Bretlandi tóku fyrst landbúnaðarkollveltingin og síðan ídnaðarkollveltingin seg upp í 18. øld og breiddi seg so um allan heimin. Nú á døgum er tungídnaðurin, sum áður var álitið, ikki so týdningarmikil longur. Tænastuvinnan er tann vinnugreinin, ið mennist mest, til dømis banka- og tryggingarvirksemi. Bretland er sjálvbjargið við olju og gassi, tí landið eigur stórar oljukeldur í Norðsjónum og á markinum ímillum Hetlands og Føroya.
Tungídnaðurin var einaferð stór og týdningarmikil vinna í Bretlandi, men soleiðis er ikki longur. Nú er løtt maskintøknilig vøra, sum maskinur, amboð, bilar og vápn, týdningarmesta útflutningsvøran, og ógvuliga mong fólk starvast í fíggjar- og tænastuvinnuni. Hesar vinnur hava bøtt um bretska búskapin, ið ikki hevur verið væl fyri, mest tí at Bretland má flyta inn nógvar matvørur og rávørur.
Mest eru tað banka- og fíggjarvirksemi, sum hava fingið ferð á aftur bretska búskapin.