Spania

Reino de España

(Flagg Spaniu) (Skjaldarmerki Spaniu)
Tjóðarslagorð: Plus Ultra
Tjóðsangur: Marcha Real
Alment mál	Spanskt
Høvuðsstaður	Madrid
Drotning	Juan Carlos I
Forsætisráðharri	Mariano Rajoy Brey
Fullveldi	1516
Vídd  - tilsamans  - vøtn (%)	505.811 km² 1,04
Íbúgvar  - tilsamans 2007  - tættleiki	45 116 894 87,2/km²
Gjaldoyra	Evro (EUR)
Tíðarøki	UTC +1, UTC +2
Økisnavn á alnetinum	.es
Telefonkota	+34

Spania (spanskt; España) er eitt land í Suðurevropa. Høvuðsstaður er Madrid, og londinum hevur umleið 45 millionar íbúgvar. Spania hevur mark við Andorra, Frakland, Gibraltar, Portugal og Marokko (frá Ceuta og Melilla). Høvuðsmálið er spanskt.

Søga

Fyrst í 11. øld var Spanianes lutað sundur ímillum muslimsk ríki sunnan fyri og í miðjuni og mong kristin kongsríki norðanfyri. Í 1037 eydnaðist Fernando av Kastilia at fullfíggjað ta mál, pápi hansara hevði sett sær; at taka grannaríkið Léon. Men ikki fyrr enn í 1072 kendi sonur Fernandos Alfonso 6. seg so tryggan í sæti, at hann tordi at leggja á muslimsku ríkini fyri sunnan. Stríðið vardi í 400 ár, til síðsta muslimska kongsríkið, Granada, mátti lúta í 1492.

Trý skip úr spanska rannsóknarflotanum, sum skuldu sigla kring jørðina við portugisiska sjófaranum Ferdinandi Magellan (1480 - 1521) sum høvuðsmanni, sigldu um tað ovurstóra Kyrrahav. Tey komu fram á tvær smáar polynesiskar oyggjar á vegnum. Onnur var Pukapuka. At enda kom Magellan til Guam, størstu oynna á Marianoyggjum, tá var manningin illa fyri, og nógvir vóru deyðir. 16. mars 1521 steig Magellan fótin á land á filipinsku oynni Samar, og nakrar vikur seinni drupu uppøst fólk á oynni hann. Bera eitt skip við næsta sjóloytnanti Magellans, Sebastian del Cano (1486/1487 - 1526) sum skipara, kom heim aftur til Spania í september 1522, tá hevði tað fullført fyrstu siglingarferðina um knøttin. Og umsíðir var prógvað, at jørðin var rund.

Í 1931 noyddu spanskir lýðveldismenn Alfonso 13. kong í útlegd. Nýggja lýðveldisstjórnin førdi sosialistiskan politikk og legði hald á góðseigarajørð og býtti út til bøndur og avmarkaði valdið hjá kirkjuni og herinum. Á valinum í 1936 fekk Sosialistiska Fólkafylkingin meiriluta. Tá gjørdu yvirmenn í spanska herinum, sum stuðlaðu fasistunum, uppreistur. Herovastin Francisco Franco gjørdist oddamaður teirra. Ræðuligt borgarakríggj brast á í landinum. Italia sendi herlið at hjálpa Franco, og Týskland sendi honum hernaðarflogfør. Sovjetsamveldið sendi stjórnini pening og vápn, men í mars 1939 hevði Franco tikið meginpartin av Spania. Hann gjørdist einaræðisharri, og bara ein flokkur, Falengeflokkurin, slapp at vera.

Eftir blóðugt borgarakríggj frá 1932-1939 tók einaræðisharrin Francisco Franco við og stýrdi øll árini til 1975. Eftirmaður hansara, Juan Carlos kongur 1., setti fólkaræði aftur í gildi. Nú á døgum er Spania sterkt ídnaðarland; mong fólk arbeiða eisini í landbúnaðinum, og ferðavinnan er í støðunum vøkstri. Størsta menningin og mesta virksemið er fram við strendurnar.

Mentan

Matur

Føroyar útfluttu í nógv ár klippfisk til Spania, har fiskurin varð nevndur bacalao. Spanska heitið gav eisini navn til flakavirkið í Havn við sama navni. Spaniar eta framvegis nógvan bacalao, men innflyta hann nú úr øðrum londum enn Føroyar.

Politikkur

Spania gjørdi saman við sameindum londum innrás í Afghanistan í 2002. Síðan eru 22 spanskir hermenn deyðir í krígsherjaða landinum. Í løtuni (oktober 2009) eru 1.200 spanskir hermenn í Afghanistan.

Fólkið

Mynd:Landspartur í Spania.gif

Landspartur í Spania.

Spania verður ofta sett í samband við fiesta og flamenko. Flestu fólk eru katolikkar, og tá ið teir halda fiesta, er tað tíðum at minnast ymisk halgimenni; tá ganga teir skrúðgongu, spæla tónleik og dansa.

Fleiri fólkasløg við egnum máli og serstakari mentan eru í Spania. Málini eru fleiri, til dømis katalónskt, gæliskt og euskera. Baskar, ið búgva í Norðurspania og nakað inn í Frakland, tala euskera, sum als ikki er skilt við spanskt eins og hini bæði málini eru. Almenna málið í Spania er kastilianskt, og allir skúlanæmingar læra tað, umframt enskt ella franskt.

Sponsk børn bera orð fyri at leggjast seint: tey eta lítla máltíð, tá ið tey koma úr skúla, so spæla tey uttandura, til alt húskið fær sær nátturða um níggjutíðina.

Búskapur

Landbúnaður og fiskivinna vóru grundarlagið undir spanska búskapinum. Nú á døgum er stórur stálídnaður í landinum, meginparturin er miðsavnaður uttan um Barcelona. Har eru eisini nógvar bilverksmiðjur. Í 1980-árunum komu nógvar elektróniskar og hátøkniligar verksmiðjur; nógv av tí fíggjaðu útlendskar fyritøkur. Týdningarmestu landbúnaðarvørurnar eru korn, oljuber, vínber og aldinfruktir, helst appilsinir úr fruktagóða lendinum við Sevilla.

Arbeiðsloysi

Talið av arbeiðsleysum veksur í Spania. 4,6 milliónir spaniólar standa uttan arbeiði, har av 2 milliónir eru kvinnur. Serliga tey ungu eru hart rakt. Við uml. 20 % arbeiðsloysi, er Spania landið við næsthægsta arbeiðsloysi í ES. Tað vísa tøl frá sentralu hagtølunum hjá ES, Eurostate. Uppá bert eitt ár er talið av arbeiðsleysum tvífaldað í Spania, og síðani 1. januar í 2010 er talið voksið við 300.000.

Arbeiðsloysi hevur ikki sæð svartari út síðani 1997, skriva fleiri spanskir miðlar. Hóast hetta er forsætisráðharrin Jose Luis Rodriguez Zapatero optimistiskur. Zapatero roknar við, at talið av arbeiðsleysum hevur nátt toppin, og at menningin frá nú av gongur rætta vegin. Hann peikar á, at spanska búskapurin vanliga gongur illa teir fyrstu mánaðirnar av árinum, tí byggjuvinnan, landbrúkið og ferðavinnan eru minni virkin hesa tíðina av árinum, men búskaparserfrøðingar eru ikki samdir við honum í hesum.

40,8 % av spanska ungdóminum millum 15 og 30 ár, hevur einki arbeiði. Tilflytarar í landinum eru eisni hart raktir av kreppuni, sum rakti landið hart fyri tveimum árum síðani. Av teimum eru uml. 30 % arbeiðsleysir.

Ferðavinna

Um 59 milliónir ferðafólk koma til Spania á hvørjum ári at njóta lívið á vøkru, sólljósu baðistrondunum og at síggja føgru, sjáldsomu byggifrøðilistina í býum sum Barcelona og Sevilla. Norðurevropeiskum ferðafólki dámar best at fara til strendurnar við Costa del Sol, Costa Blanca (til dømis Torrevieja) og Mallorka. Tarvafikting er vanligt undirhald í øllum stórum býum.

Útlendsk ferðafólk í 2006

Úr Bretlandi	Úr Týsklandi	Úr Fraklandi	Úr Italia	Úr Niðurlond	Úr Portugal	Úr Belgia	Úr Írlandi	Úr Sveis	Úr Svøríki	Úr USA	Úr Noregi
16.178.653	10.146.354	9.152.087	3.358.735	2.528.244	2.199.680	1.902.812	1.510.317	1.390.061	996.470	930.491	822.115

Myndir

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 

Sí eisini

• Madrid
• Spanskt
• Andalusia